تأکید برولایت

آنچه از انطباق گفتار علمای لغت وبرخی از بزرگان در معنای لغت ولی با اندیشه شیعی ذکر شد چنین بدست می اید که این برداشت شیعه از حدیث غدیر با آنچه که در عصر نزول وحی مردم از این واژه فهمیده اند نیز انطباق دارد وشواهدی را که ما براین فهم اشاره خواهیم نمود درستی آن را بیشتر نمایان خواهد نمود. از دیدگاه نظریه شیعی شواهد وقرائنی در این حدیث وجود دارد که تردیدی باقی نمی گذارد براینکه واقعه غدیر به منزله یک اعلام رسمی برخلافت حضرت علی(ع) بوده است.  فراخوانی یک جمعیت انبوه از مسلمین در مهم ترین کنگره سالیانه جهان اسلام که از اقصی نقاط مختلف ممالک اسلامی در آن مکان جمع شده اند بهترین فرصتی است که مهمترین مسئله مرتبط با آینده جهان اسلام در آن مطرح شود. و چه چیزی مهمتر از موضوع امامت ورهبری امت اسلامی آن هم در واپسین روزهای عمر مبارک رسول خدا(ص) می توانست باشد؟ نمی توان پذیرفت که صرف محبت به شخصی هرچند امام علی (ع) باشد دارای چنان جایگاهی باشد که نیازمند به این حرکت عظیمی باشد که در آن روز گرم آنان را گرد هم آورد.
      ولی تعیین مرجعیت دینی ورهبری وزعامت امت اسلامی آن هم درآخرین روزهای عمر پیامبر اکرم (ص) می توانست چنین اجتماع عظیمی را برای آن طلب نماید. سبط ابن جوزی حنفی متوفای قرن هفتم می نویسد: سیره نویسان اتفاق دارند که حادثه غدیر در بازگشت پیامبر اسلام (ص) از حجه الوداع در هیجدهم ذی حجه با حضور انبوهی از اصحاب که شمارشان صد وبیست هزار نفر بود رخ داد ورسول خدا(ص) فرمود: « من کنت مولاه فعلی مولاه» وی درادامه همین سخن ده معنای محتمل برای کلمه مولا را ذکر نموده ودرباره نه معنای آن مناقشه نموده و تنها معنای دهم یعنی همان «اولی بالشیء» راتایید می کند و می گوید: « ان جمیع المعانی راجعه الی الوجه العاشر» این آماری که ابن جوزی به نقل از سیره نویسان ذکر کرده ویا هرآمار کمتر از آن که دیگر مورخان آورده اند رقمی بس بالاست که برای آن یک مستمسک وتوجیه مهمی را می طلبد.

انتصاب امام علی (ع) به مقام ولایت وامامت

      دومین قرینه ای که درضمن حدیث غدیر می تواند شاهدی برمدعای شیعی باشد آنست که برخی از محدثین ضمن طرح حدیث غدیر اشاره کرده اند که پیامبر اسلام(ص) با سوالی که قبل از بیان ومعرفی علی (ع) از مومنین وحاضران پرسیدند. معنی مولا را نیز روشن نموده اند. فرمودند: « الست اولی بکم من انفسکم؟» آیا من از شما به خودتان درتصرف امور اولی نیستم؟ که همه جواب دادن «قالوا: بلی» وسپس موضوع معرفی حضرت علی (ع) به عنوان امام را بیان فرمودند. سبط بن جوزی حنفی در ذیل روایت مذکور می نویسد: « ودل علیه ایضاً قوله (ص) : الست اولی بالمومنین من انفسهم؟ وهذا نص صریح فی اثبات امامته وقبوال طاعته»  پس از ابلاغ پیام بزرگان صحابه واز جمله در راس همه آنان خلیفه اول ودوم به علی (ع) تبریک گفتند وطبق اکثر نقلهای محدثین ومورخین اسلامی خلیفه دوم با این عبارت تهنیت به حضرت علی (ع) گفت : « بخ بخ یا اباالحسن اصبحت مولای ومولی کل مومن ومومنه»
از این بیان خلیفه دوم برمی آید که تلقی وبرداشت حاضران از جمله کلمه مولا در آن عصر همان مساله سرپرستی ورهبری جامعه بوده است وچنین تهنیتی از بزرگان با این معنی سازگارتر است.
خطیب بغدادی درتاریخ خود به سند صحیحی نقل می کند که ابوهریره گفت : « من صام یوم ثمانی عشر من ذی الحجه کتب له صیام ستین شهراً وهو یوم غدیر خم لما اخذالنبی(ص) بید علی بن ابی طالب فقال: الست ولی المومنین؟ قالوا: بلی یا رسول الله قال: من کنت مولاه فعلی مولاه. فقال عمربن خطاب. بخ بخ لک یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مسلم.» دراین نقل خطیب بغداید به هردو قرینه اشاره شده است یعنی هم سوال پیامبر از ولایت خود برمومنین واقرار از آنان وهم تهنیت خلیفه دوم به علی(ع) پس از انتصاب به مقام ولایت وامامت که این دو قرینه معنای اولی به تصرف را در حدیث غدیر روشن می نماید.

آینده نگری در امر امامت

    مهمترین نکته ای که این خطبه در خود نهفته دارد، ارتباط تنگاتنگ سه ولایت الهی، نبوی و علوی است.
"خطبه غدیر" در بردارنده اسراری است که ضرورت هدایت بشر و سعادت جوامع اسلامی را می توان در آن تفسیر کرد. این خطبه، از یک امر حیاتی که حافظ اسلام و مسلمانان از آسیبهاست سخن می گوید و آن امر حیاتی "امامت"است. حل مشکلات جهان چه در صدر اسلام و چه در زمان حاضر و چه آینده و کمال انسانی، در عمل به دستورات این خطبه نهفته است.چراکه مقدمه خطبه غدیر، توحید، عصاره آن موعظه و احکام متن آن تثبیت امامت و نتیجه اش سعادت وکمال انسان است. مراجعه به فرازهایی از این خطبه شریفه نشان می دهد که پیامبر اسلام(ص) در این خطبه مفاهیم اصلی فرهنگ تشیع و عناصر اصلی اعتقادات شیعه در باب امامت را به روشنی بیان فرموده اند. به همین دلیل، می توان ادعا کرد هیچ کس درباره مبانی فکری شیعه، بیش از آنچه در این خطبه شریفه آمده، چیزی نگفته است.  از آنجا که نبی گرامی اسلام(ص) اولین پایه گذار مفاهیم اساسی اعتقادات شیعه درباب امامت هستند، خطبه غدیر همواره مورد توجه امامان معصوم(ع) بوده و ایشان به توضیح و تفسیر آن پرداخته اند.

الهی بودن امامت وولایت

     امام رضا(ع)در مورد انتخاب حضرت امام علی (ع)توسط پیامبر اکرم (ص)به امر خداوند متعال  فرمودند: "پیامبر(ص) علی(ع) را به عنوان پیشوا و امام منصوب کرد، همه احتیاجهای امت را بیان کرد، هر که گمان کند خدای بزرگ دینش را کامل نکرده، قرآن را رد نموده و هر که قرآن را رد کند، به آن کافر گردیده است."(10)همچنین فرمودند: "کیست که توان شناسایی امام یا انتخاب امام را داشته باشد؟ هرگز... در این جا خردها گم گشته، خویشتن داریها بیراهه رفته، عقلها سرگردان شده و دیده ها بی نور گردیده و بزرگان کوچک شده و حکیمان متحیر و خردمندان کوتاه نظر و خطیبان درمانده و اندیشمندان نادان و شعرا وامانده و ادبا ناتوان و سخن دانان درمانده اند از این که بتوانند یکی از شؤون و فضایل امام را توصیف نمایند و همگی به عجز و ناتوانی خود اعتراف دارند. او کجا و انتخاب بشر کجا؟ او کجا و خرد بشر کجا؟ او کجا و همانندی برای او از کجا؟ ای عبدالعزیز، آیا می پنداری که امام در غیر خاندان پیامبر خدا یافت شود؟! به خدا که وجدانشان به ایشان دروغ گفته و آرزوی بیهوده در سر می پرورانند و می خواهند با عقل گم گشته و ناقص خود و با آرای گمراه کننده خویش، امام را نصب کنند... خداوند ایشان را بکشد، به کجا منحرف می شوند، قصد انجام کار سختی را کرده و دروغی را ساخته و پرداخته نموده اند و به گمراهی دوری افتاده و در سرگردانی فرورفته اند که با چشم بینا، امام را ترک کردند. "شیطان کردارشان را در نظر آنان آراست و از راه منحرفشان کرد، با آن که اهل بصیرت بودند." ایشان از انتخاب خدا و انتخاب رسول او و اهل بیتش رویگردان شده و به انتخاب خود گرویدند، در صورتی که قرآن ندا می کند: "پروردگارت هر چه خواهد بیافریند و انتخاب کند، اختیار به دست آنان نیست، خدا از آنچه با او شریک قرار می دهند منزه و والاست". چگونه ایشان قادرند امام را انتخاب کنند، در صورتی که امام عالمی است که نادانی ندارد، سرپرستی است که روی نمی گرداند، کانون قدس و پاکی و طاعت و زهد و علم و عبادت است. دعوت پیامبر اختصاص به او دارد. در دودمانش جای هیچ گونه طعن و سرزنش نیست.آیا "ایشان" مقام و منزلت امامت را در میان امت می دانند تا بتوانند او را خود انتخاب نمایند. همانا امامت ارزشش والاتر و شأنش برتر و منزلتش عالی تر و مکانش منیع تر و ژرفایش عمیق تر از آن است که مردم با عقل خود به آن رسند یا به آرایشان آن را دریابند و یا به انتخاب خود امامی منصوب کنند. امامت، مقامی است که خداوند عزوجل بعد از رتبه نبوت و خلّت در مرتبه سوم، ابراهیم خلیل را به آن اختصاص داد و نامش را بلند و استوار نمود... سپس خدای متعال ابراهیم را شرافت بخشید و امامت را در فرزندان برگزیده و پاکش قرار داد... پس امامت همیشه در دورانهای متوالی در فرزندان او بود و از یکدیگر به ارث می بردند تا خدای تعالی آن را به پیامبر ما ارث داد. آن گاه پیامبر(ص) به فرمان خداوند آن را به علی(ع) واگذار کرد و سپس در میان فرزندان برگزیده اش که خداوند به آنان علم و ایمان داد، جاری شد... پس امامت تا روز قیامت تنها در میان فرزندان علی(ع) می باشد، زیرا پس از محمد(ص) پیامبری نیست... این نادانان از کجا و به چه دلیل برای خود امام انتخاب می کنند؟

ثمره ولایت پذیری

     امام رضا(ع) با اشاره به پذیرش ولایت امیرالمومنین(ع) توسط شیعیان، که مهر ولایت را بر نامه اعمالشان ثبت نموده و این مجوز ورود به بهشت رضوان خواهد بود، می فرمایند: "(غدیر) روزی است که جبرئیل دستور می دهد: کرسی کرامت خدا را روبه روی بیت المعمور قرار دهید. آن گاه بالای آن رفته و فرشتگان تمامی آسمانها گرد او جمع شده، محمد(ص) را ستایش کرده و برای شیعیان و دوستداران امیرالمومنین(ع) و امامان(ع) آمرزش می خواهند."امام رضا(ع) بعد از بیان این مسأله که دین بدون ولایت و امامت علی(ع) ناقص است، به مسأله مهم دیگری اشاره می کنند که رضایت خداوند و خشنودی او بدون ولایت و عشق علی(ع) حاصل نمی شود. امام رضا(ع) با اشاره به بزرگداشت این روز به عنوان عید می فرمایند: (غدیر) روزی است که هر کس در آن روز، خدا را پرستش نموده و خانواده و خود و برادرانش را در وسعت قرار دهد، خداوند مال او را افزایش داده و او را از آتش رها می کند. 

منابع:

1-    قرآن

2-    نهج البلاغه

3-    احقاق الحق

4-    صحیفة الرضا

5-    معالم المدرستین ج2

6-    من لا یحضره الفقهیه، ج 1

7-    من لا یحضره الفقهیه، جلد 1

8-    ماهنامه پاسدار اسلام ،‌شماره 289

9-    جزوات خطبه غدیر

¤ نویسنده: موسی مباشری