آثار عدالت                                                                                                                       
      اگر عدالت رعایت شود و به طور دقیق به اجرا درآید آثار و کارکردهای متعدد و متنوعی در پی خواهد داشت که برخی از آن ها گفته شد. اما به طور خاص در این جا به برخی دیگر از آثار و کارکردهای عدالت به طور کلی بی هیچ گونه طول و تفصیلی اشاره می شود تا دانسته شود که عدالت چه فواید و آثاری در زندگی دنیوی و اخروی بشر دارد. خداوند با اشاره به نقش عدالت در نظام هستی و تشریع می فرماید که اجرای عدالت در تشریع و تکوین خود بهترین نشانه برای آن است که توحید و یگانگی بر هستی حکم فرماست و حاکمیت قسط و عدل بر نظام عالم بهترین دلیل بر توحید می باشد، (آل عمران آیه 18)بنابراین برای این که اهل توحید، توحید خویش را آشکار سازند می بایست آنان نیز در عمل اهل عدالت و قسط باشند و این گونه خودباوری خویش را به توحید نشان دهند. (هود آیه 84 و اعراف آیه 85) اهل توحید و باورهای توحیدی، اهل عدالت هستند و از فواید این باور سود و بهره می برند. خداوند در آیه 42 سوره مائده داوری براساس عدالت و داد را موجب جلب محبت خداوند می شمارد و در آیات 9 سوره حجرات و نیزآیه8سوره ممتحنه بر آن مهر تاکید می زند. عدالت در مقابله به مثل در جنگ نیز یکی از موجبات جلب حمایت و نیز امدادهای الهی شمرده شده است (بقره آیه 194) تا این گونه جنگجویان و نظامیان در کارزار به جای تعدی و ظلم اصل عدالت را مراعات کنند و در هنگامه خشم و خون خود را مهار و کنترل کنند. از نظر خداوند اگر کس و یا جامعه ای بخواهد در مسیر کمالی و هدایتی خداوند قرار گیرد می بایست عدالت را پیشه خویش کند. در حقیقت عدالت و پای بندی به آن موجب می شود تا در عمل به حق گواهی دهد و حقیقت را در عمل بپذیرد و در نتیجه از نتایج حق پذیری نیز بهره مند شود. (نساء آیه 135)به سخن دیگر عدالت و پای بندی آن در همه امور به ویژه امور اقتصادی موجب می شود تا افراد بلکه جوامع بشری به فرجام نیک دست یابند و آرامش و آسایش را در دنیا تجربه کنند.(اسراء آیه 35) جامعه ای که خواهان دست یابی به سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی است باید عدالت را بنیاد و اساس رفتاری خویش قرار دهد و به ویژه در عدالت قسطی و مشهود بکوشد. برای دست یابی به این آثار می بایست در اجرای عدالت به این نکته توجه داشته باشد که همواره عدالت مقدم بر احساسات باشد (مائده آیات 2 و 8) و آن را بر روابط خانوادگی و خویشاوندی و عاطفی (نساء آیه 135) مقدم دارد و در کیل و وزن و پیمانه از کم فروشی اجتناب نماید (انعام آیه 152 و شعراء آیه 182) و در صورت ناتوانی از اجرای قسط و عدالت در نفقه و امور دیگر از تعدد زوجات پرهیز کند (نساء آیه 3) و به سخن دیگر در همه زندگی خویش عدالت را مبنای عمل خود قرار دهد. از نظر قرآن برپایی عدالت هدف بعثت پیامبران و نزول کتب آسمانی و قدرت و آهن (حدید آیه 25) و فلسفه تشریع دین و قوانین (همان) و وظیفه عمومی مردمان (همان و نیز آیه 29 و 181 سوره اعراف) دانسته شده است.گاه برای اجرای عدالت افزون بر قانون و مجریان قوی و قدرت به زور و سلاح نیز نیاز است تا منحرفان سرکش را با جنبش مردمی و قیام عمومی بر جای خود نشاند. (حدید آیه 25)از نظر قرآن اجرای عدالت از مصادیق بارز خیرات ونیکی هاست (نساء آیه 127 و اعراف آیه 85 و اسراء آیه 35) و کسانی که از اجرای آن سر باز می زنند و یا کوتاهی می کنند مستحق مجازات می باشند. (نساء آیه136)
اجرای عدالت و تحقق آن در پرتو اطاعت از خدا و رسول و رهبران سیاسی دینی جامعه است (نساء آیه 59) و شانه خالی کردن از عدالت و اجرای آن نشأت گرفته از هواهای نفسانی است، (نساء آیه 135) چنان که اجرای آن در جامعه نشانه ای بر حرکت درست اجتماع در مسیر کمالی و راست تلقی می شود. (نحل آیه 76)

بطور خلاصه فواید اجرای عدالت توسط مدیران فواید زیر را به همراه دارد:

•       اعتقاد کارکنان به توحید ومعاد بیشتر شده ودر رفتار آنان ظاهر می شود.

•       حق پذیری کارکنان ومراجعان (رعیت)افزایش می یابد .

•       کم کاری در اداره وسازمان به حداقل می رسد.

•       دست فرصت طلبان از بیت المال کوتاه می شود.

•       امیدواری مردم ومراجعان به دولتمردان بیشتر می شود.

•       عموم افراد از برخورد با افراد سود جو خرسند می شوند.

•       اجرای عدالت مشارکت عمومی افراد و پیشرفت امور رابه همراه دارد.

•       دوام حکومت رابیشتر می کند.

¤ نویسنده: موسی مباشری

2-عدالت

       در فرهنگ قرآنی عدالت چیزی است که بنیاد و اساس نظام هستی و آفرینش بر آن نهاده شده است و در حوزه تشریع نیز معیار مفاهیم اساسی وارزشی اسلام می باشد، به گونه ای که نمی توان در آموزه های اسلام و قوانین آن چیزی را یافت که بیرون از دایره عدالت و دادگری باشد و از حد میانه به سوی نقص و یا زیاده متمایل و گرایش داشته باشد. (انعام، آیه 115)

در اهمیت و ارزش آن همین بس که بنیان وضع قوانین تشریعی در اسلام بر پایه عدالت است و هیچ قانونی را نمی توان یافت که در آن کوچک ترین ظلم و ستم و یا تمایلی به بیداد داشته باشد. (بقره، آیه 279 و نیز حشر، آیه 7)

        اگر به مهم ترین و اساسی ترین بخش های زندگی بشر و قوانین مربوط یا مرتبط با آن توجه کنید در همه جا نقش و کارکرد اساسی عدالت به خوبی و روشنی مشهود است. ازاین روست که عدالت از مهم ترین شرایط احراز مقام امامت و رهبری جامعه شمرده شده است و کسی که از صفت و خوی عدالت بهره مند نیست و منش و خوی وی بر ظلم و بیداد است از دایره رهبری جامعه به خودی خود بیرون است. (بقره آیه 124)

      مسئله عدالت دربسیاری از امور ریزو درشت زندگی بشر به عنوان شرط مطرح شده است. از این رو است که مومنان در انتخاب امام جماعت و هم چنین در تنظیم سند دین و مطالبات (بقره آیه 282)، اقامه شهادت و گواهی نسبت به خودو دیگری (نساء آیه 35) و اموری از این دست موظف به رعایت شرط عدالت می باشند.

        به سخن دیگر، مؤمنان موظف هستند در مسیر زندگی خویش در همه امور خرد و کلان، شخصی و اجتماعی، دنیوی و اخرو ی عدالت را مراعات کنند و از ظلم و جور و بیداد پرهیز کنند. (شوری آیه 40) ازنظر قرآن بنیان جامعه و همگرایی و نظم و ثبات اجتماعی بر عدالت است و حاکمان و دولتمردان موظف هستند که عدالت را در جامعه نهادینه و اجرا کنند و از هرگونه ظلم و ستم و بیداد پرهیز نمایند. (نساء آیه 58)

         خداوند در آیات بسیاری چون نساء 3 و 58 و 127 مردمان را به سوی برپایی و رعایت عدالت دعوت می کند و در آیه 76 سوره نحل دعوت به عدل از سوی مردمان را مهم ترین نشان انسان های ارزشمندی شمارد. خداوند در آیات 13 و 15 سوره شوری رسالت پیامبر(ص) را در راستای رفع تبعیض ها و ایجاد عدالت در جامعه بشری برمی شمارد و توضیح می دهد که رفتار عادلانه میان طبقات و اقشار مختلف اجتماعی در مقام تبلیغ، هدایت و اجرای شریعت از وظایف وی شمرده شده است. یکی از راه‏های اثربخشی و نفوذ مدیران در دل‏های زیردستان، رفتار عادلانه آنان است. کسانی که بر اساس عدالت در بین مردم زندگی می‏کنند، هر زمان دستوری دهند، همگان با میل و خواست درونی برای اجرای اوامر آنان می‏کوشند، ازاین‏رو می‏توان گفت: اجرای عدالت نه تنها یک وظیفه اسلامی، بلکه یکی از عوامل مهم اثربخشی است.خداوند در قرآن می فرماید:   وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ? انعام152?

و به مال یتیم جز به نحو احسن (و برای اصلاح) نزدیک نشوید تا به حد رشد برسد، و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید، هیچکس را جز به مقدار توانائی تکلیف نمی‏کنیم، و هنگامی که سخنی می‏گوئید عدالت را رعایت نمائید حتی اگر در مورد نزدیکان بوده باشد، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می‏کند تا متذکر شوید. مدیر عادل بر کسی ظلم و ستم روانمی‏دارد و شهد شیرین عدالت را بر مذاق زیر دستان می‏چشاند، در رویارویی با مصالح خود و نزدیکانش با شمشیر برنده عدل در برابر تندبادهای هواهای نفسانی می‏ایستد و همانند میزانی دقیق و راهنما، در همه امور آن را ملاک و سرلوحه تصمیم‏گیری‏های خویش قرار می‏دهد.

آری مدیر موفق «اصلاح جامعه را با عدالت ممکن می‏داند» و «عدالت را مایه آبادانی جامعه می‏شمارد.» او بر این امر آگاه است که «ادامه مدیریت و قدرت، به اجرای قوانین عادلانه بستگی دارد» و چه زیبا گفته است بزرگی که: «در فضایل، هیچ فضیلتی کامل‏تر از فضیلت عدالت نیست».بهترین دستوری که حاوی معنای عدالت باشد، همان مثل قدیم فارسی است: چیزی که بر خود نمی‏پسندی، به دیگری نیز مپسند و ظریفی را شنیدم که می‏گفت: «عدل، از صفات بزرگ خدای سبحان بُود و به حال مردمان بهتر از فراخی سال و خصب زمان و نافع‏تر از قطرات باران است».به راستی در محدوده مدیریت خود در خانه و اداره و وزارتخانه و... تا چه حد علی‏گونه دست رد بر سینه زیاده‏خواهان زده‏ایم و آیا با توجیه رابطه، عدالت را به مسلخ کشانده‏ایم.؟

¤ نویسنده: موسی مباشری