ویژگی های مدیران وکارگزاران از دیدگاه قرآن کریم

پژوهشگر: موسی مباشری

مقدمه

       برای پرداختن به مسائل مختلف مدیریت، بهتر است ابتدا عواملی را که در موفقیت مدیر نقش عمده‏ای دارند و او را از میان انبوه مشکلات عبور می‏دهند و بر قله پیروزی می‏نشانند، بررسی و بیان کنیم.به راستی، مدیر موفق کیست و مدیر موفق و کارآمد چه ویژگی‏ها و نشانه‏هایی دارد؟آیا اخلاق نیک، عامل اصلی در موفقیت مدیران است؟ یا اینکه دوراندیشی و دقت نظر و توانمندی آنها موفقیت آنان را تضمین می‏کند و یا بهره‏مندی از امکانات لازم، وجود قوانین جامع و مفید، تخصص، تعهد و مسائلی از این گونه موفقیت‏آور است.آنچه در پاسخ به این پرسش‏ها می‏توان گفت این است که همه شرایط یادشده در پیشرفت برنامه‏ها و توفیق مدیر نقش مؤثری دارند و فراهم‏نبودن هر کدام، ناکامی و شکست مدیر را به همراه خواهد داشت.

1-ایمان ومعنویت

       در آیات قرآن به مواردی اشاره شده که ایمان به آنها لازم و ضروری است و جامع همه آنها ایمان به غیب است، (به هر آنچه از حواس بشری پنهان است و پیامبران از آن خبر داده‌اند غیب گفته می‌شود) ایمان به غیب شامل ایمان به خدا، فرشتگان، پیامبران، قیامت، بهشت و جهنّم و... می‌شود، البته گاه غیب به موارد خاصی چون خداوند، قرآن، قیام حضرت مهدی و... تأویل برده شده است که اشاره به برخی مصادیق غیب دارد.   در نظام اسلامی مدیریت‏ها و سرپرستی‏ها به کسانی واگذار می‏شود که در اندیشه و عمل، به اسلام ایمان آورده باشند که این‏گونه انسان‏ها را با راهنمایی قرآن، با عنوان‏هایی چون: «صالحین»، «متقین»، «صادقین»، «مخلصین» و «محسنین» می‏شناسیم.از دیدگاه قرآن بنابر سنت خداوندی و خواست الهی، مدیریت و سرپرستی زمین و ساکنان آن باید به دست صالحان و شایستگان مؤمن باشد:« أَنَّ اْلأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ؛ به طور حتم، بندگان شایسته و صالح من «مدیریت» زمین را وارث خواهند شد».(انبیاء: 105)

        امام علی علیه‏السلام می‏فرماید : «هر مدیری که مقام و قدرت خود را در خدمت دین قرار دهد، همه قدرت‏ها و مدیریت‏ها تسلیم او خواهند شد و هر که دین را در خدمت مقام خود قرار دهد، همه در او طمع کنند.»از نشانه‏های دین‏باوری در مدیران، عدالت‏پیشگی و انصاف در کارها و برقراری حق است. مدیر دیندار و باایمان به مقام و موقعیت خود به عنوان فرصتی برای خدمتگزاری می‏نگرد نه حکومت و ریاست صِرف. خداونددر سوره ال عمران ،آیه 28 می فرماید:                                           «لا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ ... ».    
نباید سرپرست مؤمنان از غیر خودشان باشد.در جامعه اسلامی، ایمان داشتن شرط اصلی برای انتخاب مدیر و سرپرست است و اصولاً پست‌های کلیدی (همچون مدیریت)، نباید به افراد بی ایمان واگذار شود، چون امکان سوء استفاده در این سمت‌ ها فراوان است.

¤ نویسنده: موسی مباشری

       برای ایمان آثار زیادی می‌توان بر شمرد و از جمله آن که:

1.    ایمان موجب رستگاری و رهایی از عذاب دردناک دوزخ، همچنین موجب آمرزش گناهان و وارد شدن به بهشت است. (صفّ آیه 10 و 12)

2.    ایمان موجب هدایت به راه مستقیم می‌شود. (بقره آیه 137، نساء آیه 175، یونس آیه 9، تغابن آیه 11 و...)

3.    انسان را از رحمت الهی بهره‌مندی می­سازد. (بقره آیه 218، نساء آیه 175)

4.    ایمان و تقوا، برکات آسمانی و زمینی را از سوی خداوند برای انسان فراهم می‌آورد. (اعراف آیه 96)

5.    ایمان همراه عمل صالح موجب فراهم آمدن حیات طیبّه برای انسان می‌شود (نحل آیه 97) که حیات طیبّه گاه به روزی حلال یا نعمت قناعت تفسیر شده است که به نظر می‌رسد دانایی، روش بینی و توانایی و قوّتی که خداوند به مؤمن می‌دهد و مؤمن به وسیله آنها زندگی آرام، پر برکت و روشنی را برای خود پدید می‌آورد همان حیات طیبّه باشد.

6.    از جمله فواید ایمان محبوب شدن مؤمن نزد دیگران است که خداوند در قرآن به آیمان آورندگانی که عمل نیک انجام دهند وعده داده است که آنان را محبوب دلها قرار می‌دهد. (مریم آیه 96)

7.    طمأنینه و آرامش بر قلبهای مؤمنان. (فتح آیه 4)

8.    یاری خداوند در دنیا و آخرت همراه مؤمنان. (غافر آیه 51)

9.    مؤمنان وارثان زمین معرّفی شده‌اند. (نور آیه 55)

10.  هیچ ترس و ناراحتی به دلهای آنان راه پیدا نمی‌کند. (یونس آیه 62 – 63)

11.  ایمان در روز قیامت نورانیتی را نصیب انسان می‌کند. (حدید آیه 12، 19)

12.  مؤمنان نسبت به پذیرش اعمال خود از سوی خداوند بدون کم و کاست اطمینان و آرامشی دارند. (طه آیه 112، جنّ آیه 13).

بطور کلی می توان گفت که ایمان مدیران وکارگزاران آثار وفواید زیر را به همراه دارد:

•   از نشانه‏های دین‏باوری در مدیر، عدالت‏پیشگی و برقراری حق است.

•  مدیر دیندار و باایمان به مقام و موقعیت خود به عنوان فرصتی برای خدمتگزاری می‏نگرد نه حکومت و ریاست صِرف.

•   ایمان باعث محبوب شدن مدیران نزد دیگران می شود.

•   هیچ ترس و ناراحتی به دلهای آنان راه پیدا نمی‌کند. . 

•   همیشه آرامش بر دلهای آنان حاکم است.

•   در سازمان تحت نظر او مفاسد اجتماعی وجود ندارد.

•   همه ی پرسنل برای انجام کار ارزش معنوی قائل می شوند .

•   پرسنل با جان ودل کارمردم را پی گیری می کنند.   

¤ نویسنده: موسی مباشری

2-عدالت

       در فرهنگ قرآنی عدالت چیزی است که بنیاد و اساس نظام هستی و آفرینش بر آن نهاده شده است و در حوزه تشریع نیز معیار مفاهیم اساسی وارزشی اسلام می باشد، به گونه ای که نمی توان در آموزه های اسلام و قوانین آن چیزی را یافت که بیرون از دایره عدالت و دادگری باشد و از حد میانه به سوی نقص و یا زیاده متمایل و گرایش داشته باشد. (انعام، آیه 115)

در اهمیت و ارزش آن همین بس که بنیان وضع قوانین تشریعی در اسلام بر پایه عدالت است و هیچ قانونی را نمی توان یافت که در آن کوچک ترین ظلم و ستم و یا تمایلی به بیداد داشته باشد. (بقره، آیه 279 و نیز حشر، آیه 7)

        اگر به مهم ترین و اساسی ترین بخش های زندگی بشر و قوانین مربوط یا مرتبط با آن توجه کنید در همه جا نقش و کارکرد اساسی عدالت به خوبی و روشنی مشهود است. ازاین روست که عدالت از مهم ترین شرایط احراز مقام امامت و رهبری جامعه شمرده شده است و کسی که از صفت و خوی عدالت بهره مند نیست و منش و خوی وی بر ظلم و بیداد است از دایره رهبری جامعه به خودی خود بیرون است. (بقره آیه 124)

      مسئله عدالت دربسیاری از امور ریزو درشت زندگی بشر به عنوان شرط مطرح شده است. از این رو است که مومنان در انتخاب امام جماعت و هم چنین در تنظیم سند دین و مطالبات (بقره آیه 282)، اقامه شهادت و گواهی نسبت به خودو دیگری (نساء آیه 35) و اموری از این دست موظف به رعایت شرط عدالت می باشند.

        به سخن دیگر، مؤمنان موظف هستند در مسیر زندگی خویش در همه امور خرد و کلان، شخصی و اجتماعی، دنیوی و اخرو ی عدالت را مراعات کنند و از ظلم و جور و بیداد پرهیز کنند. (شوری آیه 40) ازنظر قرآن بنیان جامعه و همگرایی و نظم و ثبات اجتماعی بر عدالت است و حاکمان و دولتمردان موظف هستند که عدالت را در جامعه نهادینه و اجرا کنند و از هرگونه ظلم و ستم و بیداد پرهیز نمایند. (نساء آیه 58)

         خداوند در آیات بسیاری چون نساء 3 و 58 و 127 مردمان را به سوی برپایی و رعایت عدالت دعوت می کند و در آیه 76 سوره نحل دعوت به عدل از سوی مردمان را مهم ترین نشان انسان های ارزشمندی شمارد. خداوند در آیات 13 و 15 سوره شوری رسالت پیامبر(ص) را در راستای رفع تبعیض ها و ایجاد عدالت در جامعه بشری برمی شمارد و توضیح می دهد که رفتار عادلانه میان طبقات و اقشار مختلف اجتماعی در مقام تبلیغ، هدایت و اجرای شریعت از وظایف وی شمرده شده است. یکی از راه‏های اثربخشی و نفوذ مدیران در دل‏های زیردستان، رفتار عادلانه آنان است. کسانی که بر اساس عدالت در بین مردم زندگی می‏کنند، هر زمان دستوری دهند، همگان با میل و خواست درونی برای اجرای اوامر آنان می‏کوشند، ازاین‏رو می‏توان گفت: اجرای عدالت نه تنها یک وظیفه اسلامی، بلکه یکی از عوامل مهم اثربخشی است.خداوند در قرآن می فرماید:   وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ ? انعام152?

و به مال یتیم جز به نحو احسن (و برای اصلاح) نزدیک نشوید تا به حد رشد برسد، و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید، هیچکس را جز به مقدار توانائی تکلیف نمی‏کنیم، و هنگامی که سخنی می‏گوئید عدالت را رعایت نمائید حتی اگر در مورد نزدیکان بوده باشد، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می‏کند تا متذکر شوید. مدیر عادل بر کسی ظلم و ستم روانمی‏دارد و شهد شیرین عدالت را بر مذاق زیر دستان می‏چشاند، در رویارویی با مصالح خود و نزدیکانش با شمشیر برنده عدل در برابر تندبادهای هواهای نفسانی می‏ایستد و همانند میزانی دقیق و راهنما، در همه امور آن را ملاک و سرلوحه تصمیم‏گیری‏های خویش قرار می‏دهد.

آری مدیر موفق «اصلاح جامعه را با عدالت ممکن می‏داند» و «عدالت را مایه آبادانی جامعه می‏شمارد.» او بر این امر آگاه است که «ادامه مدیریت و قدرت، به اجرای قوانین عادلانه بستگی دارد» و چه زیبا گفته است بزرگی که: «در فضایل، هیچ فضیلتی کامل‏تر از فضیلت عدالت نیست».بهترین دستوری که حاوی معنای عدالت باشد، همان مثل قدیم فارسی است: چیزی که بر خود نمی‏پسندی، به دیگری نیز مپسند و ظریفی را شنیدم که می‏گفت: «عدل، از صفات بزرگ خدای سبحان بُود و به حال مردمان بهتر از فراخی سال و خصب زمان و نافع‏تر از قطرات باران است».به راستی در محدوده مدیریت خود در خانه و اداره و وزارتخانه و... تا چه حد علی‏گونه دست رد بر سینه زیاده‏خواهان زده‏ایم و آیا با توجیه رابطه، عدالت را به مسلخ کشانده‏ایم.؟

¤ نویسنده: موسی مباشری

آثار عدالت                                                                                                                       
      اگر عدالت رعایت شود و به طور دقیق به اجرا درآید آثار و کارکردهای متعدد و متنوعی در پی خواهد داشت که برخی از آن ها گفته شد. اما به طور خاص در این جا به برخی دیگر از آثار و کارکردهای عدالت به طور کلی بی هیچ گونه طول و تفصیلی اشاره می شود تا دانسته شود که عدالت چه فواید و آثاری در زندگی دنیوی و اخروی بشر دارد. خداوند با اشاره به نقش عدالت در نظام هستی و تشریع می فرماید که اجرای عدالت در تشریع و تکوین خود بهترین نشانه برای آن است که توحید و یگانگی بر هستی حکم فرماست و حاکمیت قسط و عدل بر نظام عالم بهترین دلیل بر توحید می باشد، (آل عمران آیه 18)بنابراین برای این که اهل توحید، توحید خویش را آشکار سازند می بایست آنان نیز در عمل اهل عدالت و قسط باشند و این گونه خودباوری خویش را به توحید نشان دهند. (هود آیه 84 و اعراف آیه 85) اهل توحید و باورهای توحیدی، اهل عدالت هستند و از فواید این باور سود و بهره می برند. خداوند در آیه 42 سوره مائده داوری براساس عدالت و داد را موجب جلب محبت خداوند می شمارد و در آیات 9 سوره حجرات و نیزآیه8سوره ممتحنه بر آن مهر تاکید می زند. عدالت در مقابله به مثل در جنگ نیز یکی از موجبات جلب حمایت و نیز امدادهای الهی شمرده شده است (بقره آیه 194) تا این گونه جنگجویان و نظامیان در کارزار به جای تعدی و ظلم اصل عدالت را مراعات کنند و در هنگامه خشم و خون خود را مهار و کنترل کنند. از نظر خداوند اگر کس و یا جامعه ای بخواهد در مسیر کمالی و هدایتی خداوند قرار گیرد می بایست عدالت را پیشه خویش کند. در حقیقت عدالت و پای بندی به آن موجب می شود تا در عمل به حق گواهی دهد و حقیقت را در عمل بپذیرد و در نتیجه از نتایج حق پذیری نیز بهره مند شود. (نساء آیه 135)به سخن دیگر عدالت و پای بندی آن در همه امور به ویژه امور اقتصادی موجب می شود تا افراد بلکه جوامع بشری به فرجام نیک دست یابند و آرامش و آسایش را در دنیا تجربه کنند.(اسراء آیه 35) جامعه ای که خواهان دست یابی به سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی است باید عدالت را بنیاد و اساس رفتاری خویش قرار دهد و به ویژه در عدالت قسطی و مشهود بکوشد. برای دست یابی به این آثار می بایست در اجرای عدالت به این نکته توجه داشته باشد که همواره عدالت مقدم بر احساسات باشد (مائده آیات 2 و 8) و آن را بر روابط خانوادگی و خویشاوندی و عاطفی (نساء آیه 135) مقدم دارد و در کیل و وزن و پیمانه از کم فروشی اجتناب نماید (انعام آیه 152 و شعراء آیه 182) و در صورت ناتوانی از اجرای قسط و عدالت در نفقه و امور دیگر از تعدد زوجات پرهیز کند (نساء آیه 3) و به سخن دیگر در همه زندگی خویش عدالت را مبنای عمل خود قرار دهد. از نظر قرآن برپایی عدالت هدف بعثت پیامبران و نزول کتب آسمانی و قدرت و آهن (حدید آیه 25) و فلسفه تشریع دین و قوانین (همان) و وظیفه عمومی مردمان (همان و نیز آیه 29 و 181 سوره اعراف) دانسته شده است.گاه برای اجرای عدالت افزون بر قانون و مجریان قوی و قدرت به زور و سلاح نیز نیاز است تا منحرفان سرکش را با جنبش مردمی و قیام عمومی بر جای خود نشاند. (حدید آیه 25)از نظر قرآن اجرای عدالت از مصادیق بارز خیرات ونیکی هاست (نساء آیه 127 و اعراف آیه 85 و اسراء آیه 35) و کسانی که از اجرای آن سر باز می زنند و یا کوتاهی می کنند مستحق مجازات می باشند. (نساء آیه136)
اجرای عدالت و تحقق آن در پرتو اطاعت از خدا و رسول و رهبران سیاسی دینی جامعه است (نساء آیه 59) و شانه خالی کردن از عدالت و اجرای آن نشأت گرفته از هواهای نفسانی است، (نساء آیه 135) چنان که اجرای آن در جامعه نشانه ای بر حرکت درست اجتماع در مسیر کمالی و راست تلقی می شود. (نحل آیه 76)

بطور خلاصه فواید اجرای عدالت توسط مدیران فواید زیر را به همراه دارد:

•       اعتقاد کارکنان به توحید ومعاد بیشتر شده ودر رفتار آنان ظاهر می شود.

•       حق پذیری کارکنان ومراجعان (رعیت)افزایش می یابد .

•       کم کاری در اداره وسازمان به حداقل می رسد.

•       دست فرصت طلبان از بیت المال کوتاه می شود.

•       امیدواری مردم ومراجعان به دولتمردان بیشتر می شود.

•       عموم افراد از برخورد با افراد سود جو خرسند می شوند.

•       اجرای عدالت مشارکت عمومی افراد و پیشرفت امور رابه همراه دارد.

•       دوام حکومت رابیشتر می کند.

¤ نویسنده: موسی مباشری

3-علم و حکمت

انسان وقتی پا به عرصه وجود می‌گذارد، سوای امور غریزی و فطری که در درون او به ودیعه نهاده شده، نسبت به دیگر حقائق پیرامون خود بی‌اطلاع و ناآگاه است، او با بهره‌بردن از ابزار حسّی وعقلی که خداوند در اختیارش قرار داده با دنیای اطراف خود آشنا می‌گردد و با گذر زمان حقائق عالم را یکی پس از دیگری در می‌یابد. دانش بسان چراغی فراروی او تاریکی‌های جهل را می‌شکافد و او را با افق‌های تازه‌ای از اسرار عالم آشنا می‌گرداند. علم، ابزار حرکت و تکامل انسان می‌گردد و هر چه بر دانش او افزوده می‌شود، مجهولات او به معلومات، تاریکی‌هایش به روشنائی تبدیل شده و مسیر حرکت را به سوی بالاترین نقطه کمال به او می‌نمایاند. و حتی خود علم کمال برای نفس بشری می‌گردد و به قول فیلسوف بزرگ و حکیم متألّه مرحوم ملاصدرا نفس انسان در پرتو علم سعه وجودی می‌یابد و به درجه بالاتری از مراتب وجود صعود می‌کند. خداوند در آیه 83 سوره انعام می فرماید:

إِنَّ رَبَّکَ حَکیمٌ عَلیمٌ پروردگارت حکیم و داناست.

علم و حکمت، دو شرط لازم برای تدبیر و مدیریت امور است.   (با توجه به اینکه کلمة رب در لغت به معنای مربی  آمده است.)چرا که خداوند در آیه 6 سوره یوسف می فرماید:وَ کَذلِکَ یَجْتَبیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْویلِ اْلأَحادیثِ ... ‏
خداوند حضرت یوسف را برگزید و به او علم تعبیر خواب و آگاهی از انجام امور را عطا فرمود. باتوجه به این مطلب علوم کلیدی و دانش‌های استراتژیک را نباید به هر فردی آموخت، برای در اختیار گذاشتن اطلاعات مهم باید افراد را گزینش کرد.

آثار علم وحکمت

در زیر بطور جداگانه آثار معنوی علم وحکمت بیان می شود:

آثار علم

1. شناخت خداوند متعال: آنان که آگاهی بیشتری نسبت به اسرار آفرینش دارند، عظمت آفریننده آن را بیشتر و بهتر از دیگران درک می‌کنند، از این رو حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «ثمره العلم معرفه الله».
2. ایمان: علم یکی از مقدّمات ایمان است و بدون آگاهی ایمان محقّق نخواهد شد، امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «ایمان و دانش، برادران همزادند و دو رفیق‌اند که از هم جدا نمی‌شوند.» خداوند نیز در سوره حج به همین مطلب اشاره می‌فرماید: «وَ لِیَعْلَمَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ فَیُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ»؛ (حج، 54) تا دانش یافتگان دانند که این قرآن، حقّ است و از جانب پروردگار توست پس بدان ایمان آورند و دلهایشان برای آن خاضع گردد... .
3. بیم از خداوند: عالمان بیشتر از دیگران به عظمت خداوند واقفند و این معرفت عشق به پروردگار و بیم از قهر معشوقشان را در دلهایشان افزون می‌نماید. از این رو خداوند در سوره فاطر آیه 28 می‌فرماید: «انّما یخشی الله من عبادهِ العلماء»؛ تنها دانایان هستند که از پروردگار خود بیم دارند. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نیز فرموده‌اند: «أعلم الناس بالله أخو فهم منه»یا «اکثرهم خشیهً لهُ»؛ داناترین مردم به خدا کسی است که خوف و خشیت بیشتری داشته باشد.
4. پرستش خدا: وقتی انسان با مطالعه اسرار آفرینش پی به وجود معبود خویش ببرد و نعمتهایی را که او در اختیار بشر قرار داده بشناسد، ناگزیر بی‌اختیار سرتعظیم در آستان او فرود می‌آورد و پیشانی بندگی را بر زمین می‌ساید. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ : «ثمره دانش، پرستش است».
5. دوری از رذائل اخلاقی: شخصی که از مضرّات مفاسد اخلاقی و صفات زشت آگاه است، هیچ گاه به خود اجازه نخواهد داد که خود را در منجلابی گرفتار کند که نتیجه‌ای جز زیان برای او نخواهد داشت. به همین جهت است که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ صفاتی چون حرص، طمع و بخل را نتیجه جهل می‌دانند: «الحرصُ و الشرهُ و البُخلُ نتیجهُ الجهل»؛ حرص، آزمندی و بخل نتیجه جهل است.
6. صلاح و اصلاح نفس: امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «هر اندازه دانش انسان افزون گردد، ‌توجه وی به نفسش بیشتر می‌شود و در ریاضت و اصلاح آن کوشش بیشتری می‌کند».
7. ادب و تواضع در مقابل پروردگار و خلق خدا: انسانی که می‌داند از خود چیزی ندارد و همه چیز را خداوند به او عنایت کرده و او در میان مخلوقات خداوند ذره‌ای بیش نیست، ناگزیر زانوی ادب در محضر حقّ بر زمین می‌زند و در برابر خلق خدا تواضع را مشی خویش قرار می‌دهد. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «اذا زادَ علمُ الرّجل زادَ أدیهُ»؛ زمانی که دانش انسان فزونی یابد ادب او هم بیشتر می‌شود.
8. هدایت انسان به سوی حقّ: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «العلمُ یهدی الی الحقّ».
9. بی‌اعتنائی به دنیا: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «ثمره المعرفه العزوفُ عن دارِ الفناء»؛میوه درخت معرفت روی گرداندن و بی‌اعتنائی به دنیا است.
10. ارزشدار شدن عمل و عبادت انسان: امام کاظم ـ علیه السّلام ـ : «یا هشام قلیلُ العمل من العالم مقبولٌ مضاعف و کثیر العمل من أهلِ الهوی و الجهل مردودٌ» و در بیان دیگری حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «عبادتگر بی‌علم هم چون حیوان گرداننده سنگ آسیاب است که همواره در یک جا می‌چرخد و گامی پیش نمی‌رود.»
11. صبر در مقابل سختیها: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «لایصبرُ للحقّ الّا مَن عَرفَ فَضْلَه»؛حق را تحمل نمی‌کند جز آن که از برتری حق آگاه باشد.
12. راهنمای عقل: پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ : «العلمُ امامُ العقل»؛ علم و دانش پیشوا و راهنمای عقل است.
13. بیداری اجتماعی و مقاومت در مقابل شبهات عقیدتی و القائات شیاطین: امام صادق ـ علیه السّلام ـ : «العالمُ بزمانِهِ لا تهجُمُ علیه اللوابس»؛ آن که نسبت به زمان خود داناست گرفتار امور اشتباه انگیز و مایه گمراهی نمی‌شود.

¤ نویسنده: موسی مباشری

آثار حکمت:

 برخی از آثار حکمت با استفاده از روایات به شرح زیر است:
1. کاستی شهوات: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «هر اندازه حکمت قوی گردد، شهوت ضعیف می‌شود».
2. بازداشتن از زشتی: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «جانها، طبیعتهای بدی دارند و حکمت است که از آنها باز می‌دارد.»
3. عصمت: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «حکمت با عصمت همراه است.»
4. روشنی دل: امام کاظم ـ علیه السّلام ـ : «خداوند دلهای مؤمنان را سربسته و پیچیده به ایمان آفریده است، پس هر گاه روشن ساختن آن را اراده کند، آب حکمت بر آن بیفشاند و دانش در آن بکارد و کشتکار و نگاهدار آن پروردگار جهانیان است.»
5. هدایت: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «دانش یاری می‌رساند و حکمت ره می‌نماید.»
6. دانش: امام علی ـ علیه السّلام ـ : «دانش ثمره حکمت است و درستی از شاخه‌های آن.»
بطور کلی برخورداری مدیران وکارگزاران از علم وحکمت آثار وفواید زیر راایجاد می نماید:

•       مدیر برهمه ی امور آگاهی می یابد وچیزی از دید او پنهان نمی ماند.

•       کارها براساس برنامه ای منظم وعلمی انجام می شود.

•       مشورت در امور افزایش می یابد واز عقل وتدبیر همگان استفاده می شود.

•       کارها درست انجام شده  واشتباهات کم می شود.

•       اسرافکاری ،جرم وتعدی  وفساد در دستگاه حکومتی کاهش می یابد.

•       خودباوری، ابتکار وخلاقیت در کارها افزایش می یابد.

•       روند کار مردم آسان ورضایتمندی آنان افزایش می یابد.

•       بازده کار افزایش ودرگیری واختلاف کاهش می یابد.

رابطه علم وایمان

        هر چند علم بدون ایمان داراى آفات و خطرها و پیامدهاى غیر قابل جبرانى است و به تنها در پرورش و تربیت انسان مفید نیست ، لیکن اگر در کنار ایمان قرار گیرد مى تواند مکمل و عامل بارورى و تقویت ایمان باشد.همان طور که علم بدون ایمان نتایج بدى به دنبال دارد، ایمان نیز اگر از علم فاصله گیرد به جحود و تعصب کور منتهى مى شود و چنین ایمانى وسیله دست شیاطین مى شود تا مؤ منان فاصله گرفته از علم را به عرصه هاى خطرناک فکرى و عملى بکشانند. خوارج صدر اسلام از نمونه هاى بارز این جدایى است که ضربه هاى بسیارى بر پیکر اسلام وارد آوردند.
در این جا نیز در تبیین موضوع بیانى از شهید آیه الله مطهرى رحمه الله آورده مى شود:
علم و ایمان نه تنها با یکدیگر تضادى ندارند، بلکه مکمل و متمم یکدیگرند، تجربه هاى تاریخى نشان داده است که جدایى علم و ایمان خسارت هاى غیر قابل جبرانى به بار آورده است ، ایمان را در پرتو علم باید شناخت ، ایمان در روشنایى علم از خرافات دور مى ماند.ایشان در تعامل ایمان و علم نیز مى فرماید                   :
علم به ما روشنایى و توانایى مى بخشد و ایمان ، عشق و امید و گرمى .
علم ابزار مى سازد و ایمان مقصد.
علم ، سرعت مى دهد و ایمان ، جهت .
علم ، توانستن است و ایمان ، خوب خواستن
علم ، مى نمایاند که چه هست و ایمان ، الهام مى بخشد که چه باید کرد؟
علم ، انقلاب برون است و ایمان ، انقلاب درون .
علم ، جهان را جهان آدمى مى کند، ایمان ، روان را روان آدمیت مى سازد.
علم ، وجود انسان را به صورت افقى گسترش مى دهد، ایمان به شکلى عمودى بالا مى برد.
علم ، طبیعت ساز است و ایمان انسان ساز.
هم علم به انسان نیرو مى دهد و هم ایمان ، اما علم ، نیروى منفصل مى دهد و ایمان نیروى متصل .
علم ، زیبایى است و ایمان هم زیبایى است ، علم زیبایى عقل است ، ایمان زیبایى روح .
علم ، زیبایى اندیشه است و ایمان زیبایى احساس .
هم علم به انسان امنیت مى بخشد و هم ایمان ، علم ، امنیت برونى مى دهد و ایمان امنیت درونى .
علم ، در مقابل هجوم بیماریها، سیل ها، زلزله ها و طوفان ها ایمنى مى دهد و ایمان در مقابل اضطراب ها، تنهایى ها، احساس بى پناهى ها و پوچ انگاریها.
علم ، جهان را با انسان سازگار مى کند و ایمان ، انسان را با خودش

¤ نویسنده: موسی مباشری

4- سعه صدر

«سعه» در لغت به معنای وسعت، گشادگی و طاقت و قدرت است و «صدر» به معنای سینه. اصطلاح دیگر را که در این معنا به کار می‏برند، شرح صدر است که گشادگی سینه معنا می‏دهد.باید در نظر داشت هنگامی که درباره «شرح صدر» در مدیریت سخن به میان می‏آوریم، مقصود، توان بیشتر در درک مصایب و تحمل سختی‏ها و مشکلات است. «شرح صدر»، موهبتی است که هنگام بعثت پیامبران از جانب خداوند به آنان عطا می‏شد؛ زیرا بدون «شرح صدر» نمی‏توان بر مسند مدیریت تکیه زد و مشکلات توان‏فرسای هدایت را بدون این موهبت الهی تحمل نتوان کرد. حضرت موسی علیه‏السلام پس از اینکه از جانب خداوند به پیامبری مبعوث شد، اولین درخواستی که از خداوند داشت، موهبت گشادگی سینه و به تعبیر قرآن، شرح صدر بود: «رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی؛ پروردگارا، سینه‏ام را گشاده و کارم را آسان گردان و گره از زبانم بگشا تا سخنم را بفهمند.» (طه:25 – 28)

سعه صدر در کلام خداوند

خداوند در بیان یادآوری نعمتی عظیم به عنوان ریشه موفقیت‏ها، به پیامبر خود می‏فرماید: «أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ الَّذی أَنْقَضَ ظَهْرَکَ وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ؛ ای پیامبر، آیا سینه ات را گشاده نکردیم. و بار سنگین کمر شکنی که پشت تو را می‏شکست، از تو برداشتیم و نام نیکویت را در جهان بلند کردیم».(انشراح: 1-4)

     از دیدگاه قرآن، «شرح صدر»، مایه هدایت، و «ضیق صدر»، عامل گمراهی انسان است و خداوند هر کس را که بخواهد، هدایت کند و سینه‏اش را برای پذیرش حق گشاده می‏سازد و آن‏کس را که بخواهد گمراه کند، سینه جانش را تنگ می‏گرداند تا قدرت و توانایی رسیدن به قله کمال را نداشته باشد».فَمَنْ یُرِدِ اللّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِْلإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقًا حَرَجًا. (انعام: 129)آن کس را که خداوند بخواهد هدایت کند، سینه‏اش را برای (پذیرش اسلام، گشاده می‏سازد؛ و آن کس را که (بخاطر اعمالش) بخواهد گمراه سازد، سینه‏اش را تنک می‏نماید.هنگامی که این آیه نازل شد، از پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پرسیدند: «شرح صدر» چیست؟ پیامبر در پاسخ آنها فرمود: «(شرح صدر)، نوری است که خداوند در قلب هر کس که بخواهد، می‏افکند. سپس در پرتو آن درخشش معنوی، سینه جانش گشاده می‏شود.» پرسیدند: آیا نشانه‏ای برای شناخت «شرح صدر» و آن نور معنوی هست؟ پیامبر فرمود: آری، توجه به خانه جاوید آخرت و فاصله گرفتن از فریبندگی‏های دنیا و آمادگی برای مرگ، پیش از آنکه مرگ فرا رسد، از نشانه‏های شرح صدر است. بنابراین، قلب در پرتو انوارِ الهیِ سعه صدر به مقام اطمینان و طمأنینه می‏رسد و یاد حق تعالی، دل را فرامی‏گیرد. در این صورت، حب دنیا از او دور می‏شود و آن را فقط وسیله‏ای جهت کسب رضای خداوند متعال و خدمت به خلق می‏بیند.

آثار شرح صدر

       وقتی میوه شیرین «شرح صدر» در سینه مدیر به بار نشست، مکنت و قدرت، مال و ثروت در نظرش ناچیز می‏آید؛ زیرا قلبش وسعتی می‏یابد که اگر همه دنیا به او عطا شود، او را از خود بی خود نکند و آن را عظیم نشمارد. نور حق تعالی در دل او فروزان است و به جز خدا، به کسی دل نمی‏بندد.

چون بزرگی خدا در نظرش جلوه‏گر شد، دیگر خود را به واسطه آنچه از دنیا به او رسیده است، بزرگ نبیند و فقط در صدد رضای خدا و خدمت به خلق بر آید. و چون خداخواه شده است، نه خودخواه، در برابر خلق تواضع کند و به وسیله آن، عزت و شرف بسیاری به دست آرد. اما اگر ضیق صدر داشت، به اندک از دنیا قلبش لبریز شود و خود را بزرگ شمارد و زیردستان در نظرش کوچک و حقیر آیند و فخر فروشد و تکبر کند و چون شیفته دنیا شد، در برابر قدرتمندان تملق کند و خوار شود و با شنیدن سخنان چاپلوسان دون صفت، سرمست از تکبر و غرور گردد. 

¤ نویسنده: موسی مباشری

1- افزایش حلم وبردباری

یکی از نمودهای «شرح صدر»، بردباری است. رهبرانی که از این ویژگی برخوردار باشند، در اداره امور از توفیق بیشتری بهره‏مند می‏شوند و در برابر رفتارهای ناشایست و مشکلات، واکنش مناسبی از خود نشان می‏دهند.امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام می‏فرماید: «الحلم رأس الرئاسه؛ بردباری، مهم‏ترین رکن ریاست است.» در بسیاری از روایات اسلامی، «علم» و «حلم» در کنار هم به عنوان دو عامل پیروزی بیان شده و «حلم» چیزی جز ظرفیت و سعه صدر نیست.پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «هرگز دو چیز در کنار هم قرار نگرفته‏اند که بهتر از «حلم» در کنار علم بوده باشد.» سعدی شیرین سخن نیز در این مورد می‏گوید: «کارها به صبر برآید و مستعجل به سر برآید.و گفته‏اند: «آزاده آن بود که در شداید، صبور بود و در وقایع، شکور و در مکاید، جسور.چه زیبا فرمود آینه‏دار عدالت و علم و روح مطلق دانایی و حلم امیرمؤمنان علی علیه‏السلام : «الصبرُ مفتاح الفرج؛ شکیبایی، کلید گشایش در کارهاست.به راستی که سعه صدر پیامبر مکرم اسلام و امامان معصوم (علیهم السلام)، الگوی مناسبی برای ماست تا سیره آن بزرگواران را سرلوحه زندگی مان قرار دهیم.«هنگامی که پیامبر در میدان احد سخت مجروح شد و از پیشانی مبارکش خون می‏ریخت، مالکیت اعصاب خود را از دست نداد و برای امت نادان دعای هدایت کرد و فرمود: «اللهم اهْدِ قومی فإِنهم لا یعلمون.» این سعه صدر به راستی عجیب است.

2- افزایش شادونشاط

      آدمی به تناسب ظرفیت و سعه صدر خود در کامیابی‏ها، شادی‏ها و پیروزی‏ها از خود واکنش نشان می‏دهد. فردی که از سعه صدر برخوردار نباشد، با کسب اندک موفقیتی سرمست و مغرور می‏شود. نخوت و تکبر سراسر وجود او را فرا می‏گیرد و از فهم مسائل و مشکلات غافل می‏ماند و همین امر (خودپرستی، تکبر و غرور) آفتی برای تباهی و نابودی‏اش می‏شود.

پس شایسته است که مدیر با سینه‏ای گشاده و با وقار و متانت به استقبال پیروزی و کامیابی رود و اگر بذر خودپرستی و کبر در دلش جوانه زد، با توجه و توکل به خدا، این حالت را از خویشتن دور کند و روحیه تواضع به خلق را که از توجه به حضرت باری تعالی سرچشمه می‏گیرد، در خود تقویت کند.

امیر المؤمنین علی ابن ابیطالب علیه‏السلام نیز در نامه‏ای به یکی از فرمانداران خود می‏نویسد: «و لا تکن عِندَ النَّعماءِ بَطِراً؛ هنگامی که نعمت‏ها به تو رو آوردند، مغرور و خوشحال مشو».

3- افزایش تحمّل افکار دیگران

یکی دیگر از نشانه‏های «شرح صدر»، توان تحمل افکار مخالف است. «در دنیای مدیریت باید میان مخالفانی که صرفاً بنای مخالفت و کسانی که افکار مخالف دارند تفاوت قائل بود. در مجموعه‏ها و سازمان‏ها به همان اندازه که مخالفت‏های بیجا مضرّ و مسئله سازند، افکار مخالف، سودمند و باعث پیشرفت سازمانند. توان تحمل اندیشه‏های مخالف از «سعه صدر» انسان حکایت می‏کند و کسانی که دارای این صفت باشند، به راحتی می‏توانند در جان نیروها نفوذ کنند و به قدرت شخصی دست یابند.بنابر این، وقتی مدیر با رویی گشاده و سینه‏ای فراخ، اندیشه‏های مخالف را شنید، می‏تواند از آن برای اصلاح امور و پیشرفت کارها بهره‏مند شودآراستگی به سعة صدر (صبر و تحمّل در برابر ناملایمات و انتقادات) شرط پذیرش مسؤولیت‌های مدیریتی است.

بطور خلاصه آثار وپیامد های سعه صدر مدیران وکارکنان یک سازمان به شرح زیر می باشد:

•       نور الهی در دل مدیران وکارکنان افزایش می یابد.

•       دلبستگی مدیران وکارکنان به مکنت و قدرت، مال و ثروت کاهش می یابد.

•       تملق وچاپلوسی در سازمان کاهش می یابد.

•       در مقابل رفتارهای ناشایست ومشکلات افراد با حلم وتدبیر برخورد می کنند.

•       نشاط اجتماعی وتحرک کارکنان افزایش می یابد.

•       غرور وتکبر جای خود را به دوستی وصداقت می دهد.

•       تحمل افکار مخالف در افراد افزایش می یابد.

•       بحران ها به خوبی وبا کمترین آسیب مدیریت می شوند.

¤ نویسنده: موسی مباشری

5-قاطع ومدافع حق

خداوند در سوره بقره آیه 42میفرماید:

«وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُون »و حق را با باطل نیامیزید! و حقیقت را با اینکه مى‏دانید کتمان نکنید

حق و حقیقت، چراغ هدایت‏گری است که ما را از گمراهی‏ها و تاریکی‏ها خواهد رهاند و به سرمنزل مقصود خواهد رساند. شنیدن سخن حق برای ما انسان‏ها خوشایند نیست و طعم آن برای ما تلخ است، اما نتیجه‏اش شیرین و دلپذیر است.بی‏شک آدمی در زندگی فردی واجتماعی و در نهان و آشکار دل در گرو اطاعت آنانی می‏بندد که بر محور حق حرکت می‏کنند و رفتار و گفتار خود را بر پایه آن استوار می‏سازند. بنابراین یکی از نیازمندی‏های مدیر مدبر و لایق، قاطعیت در برابر اجرای حق است، چنان که امام علی علیه‏السلام فرمود:

یحتاجُ الامام الی قلبٍ عَقولٍ و لِسانٍ قَئُولٍ وَ جَنانٍ عَلی اِقامَةِ الْحَقِّ صَئُولٍ؛

مدیر نیازمند سه چیز است: قلب اندیشمند و متفکر، زبان گویا و دل پر جرأت و قاطع در برابر اجرای حق.

شایسته است مدیر با سینه‏ای، گشاده سخن حق را بپذیرد و از شنیدن حقایق از زبان هرکسی حتی زیردست و یا کارمند خود، ناراحت و خشمگین نشود. مدیر باید هم حق بگوید و هم حق بشنود وهم دراین راستا قاطعیت داشته باشد و البته هر مسلمان حق‏طلب باید چنین باشد. انتقادپذیری، از ویژگی‏های پسندیده انسان و راز تکامل اوست. قاطعیت موهبتی مرموز و عجیب نیست، که برخی از آن برخوردار و برخی فاقد آن باشند، بلکه مجموعه ای از مهارتهاست که هرکسی از راه تمرین می تواند به آن دست یابد. مهیج ترین جنبه قاطعیت آن است که پس از کسب این مهــارت، ناگهان متوجه می شوید می توانید بدون هرگونه احساس گناهی «نه»بگویید، خواسته های خود را به طور مستقیم مطرح کنید، و راحتتر با دیگران ارتباط برقرار سازید. از همــه مهمتر آنکه اعتماد به نفس را به شدت بالا می برد.
قاطعیت با افزایش برابری در روابط بین افراد، این امکان را برای فرد فراهم می کند با رعایت منافع خود روی پای خویش بایستید و بدون اضطراب و تشویش بی مورد به راحتی احساسات صادقانه خود را ابراز کند و حق و حقوق شخصی خود را بدون انکار حق دیگران مطالبه کند. پرخاشگری و قاطعیت مفاهیمی هستند که اغلب با هم اشتباه گرفته می شوند. اما قاطعیت نه تنها به معنای پایمال کردن حقوق دیگران نیست بلکه حقوق همه افراد محترم شناخته می شود. قاطعیت وسیله ای ارزشمند برای رسیدن به اعتماد به نفس و کنترل خودش است.و بطور کلی هدف افراد قاطع رعایت عدالت برای تمامی طرفهای درگیر است.

علایم رفتارهای افراد قاطع
- واکنش نشان دادن به لحنی دوستانه، اما قاطع؛
- برقراری تماس چشمی حاکی از اطمینان خاطر بدون خیره شدن؛
- ابراز احساسات و عقاید خود؛
- بهادادن به خود و نرنجاندن دیگران؛
- داشتن ژستهای مثبت و راحت؛
- توانایی و قاطعیت تصمیم گیری؛
- آنچه را که فکر می کنند در زمان مناسب به دیگران می گویند؛
- به احساسات سایر افراد توجه می کنند و به دیدگاههای آنان گوش فرا می دهند؛
- به شیوه ای رسا و شمرده حرف می زنند؛
- احساس برابری با دیگران می کنند.
حقوق انسانی در بحث قاطعیت
در بحث قاطعیت اعتقاد بر آن است که هر فردی دارای حقوق انسانی است که باید مورداحترام باشد. در زیر برخی از این حقوق ارائه می شود.
1 - حق بیان اندیشه ها و دیدگاهها، اگرچه با عقاید دیگران مغایر باشد؛
2 - حق ابراز احساسات و پذیرش مسئولیت ابراز آنها؛
3 - حق تغییر عقیده و عدم عذرخواهی در این خصوص؛
4 - حق اشتباه کردن و داشتن مسئولیت در قبال آن؛
5 – حق«نه» گفتن؛
6 - حق دادن پاسخ مثبت به دیگران؛
7 - حق گفتن «نمی دانید»؛
8 - حق گفتن « متوجه نمی شوند» ؛
9 - حق تقاضا کردن آنچه می خواهید؛
10 - حق مورداحترام بودن و به دیگران احترام گذاشتن؛
11 - حق استدلال کردن؛
12 - حق شنیده شدن سخنانتان و جدی تلقی کردن آن توسط دیگران.

رابطه قاطعیت ومدافع حق بودن

1-    از حق خود دفاع کردن اما نه بیشتر از حق خود خواستن.

2-   تقاضاهای نامعقول دیگران را رد کند اما نه حق آنان را نادیده گرفتن.

3-   درخواست معقول از دیگران داشتن اما نه هر درخواستی بلکه بر اساس ضوابط وقانون.

4-   با مخالفتهای نامعقول دیگران، برخورد کردن امانه هربرخوردی بلکه با شیوه درست و موثر.

5-   جدی بودن اما حقوق دیگران را به رسمیت شناختن.

6-   رفتار دیگران در برابر خود را تغییر دادن اما نه با روش دیکتا توری.

7-   در دفاع از حق جدی بودن اما نه با رفتارهای پرخاشگرانه .

8-   در هر کاری موضع خود را با اعتماد به نفس و آزادانه مطرح ساختن اما خدارادرنظر داشتن.

امام باقر علیه‏السلام فرمود: «قُلِ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلی نَفْسِکَ؛ حق را بگو، هر چند به زیان تو باشد.»

آثار وپیامدها

       به طور کلی آثار وپیامد های مثبت در سازمانی که مدیریت آن قاطع و مدافع حق باشد به شرح زیرمی باشد:

- کارها بصورت شفاف ودقیق انجام می شود.

- کم کاری وسهل انکاری به حداقل خود می رسد.

- افراد به حق خود دست می یابند.

- توقع بی جا وغیر معقول افراد کاهش می یابد.

- اعتماد به نفس افراد بالا می رود.

- افراد با استدلال با همدیگر بحث وگفتگو می کنند.

- درویی ونفاق ریشه کن می شود.

¤ نویسنده: موسی مباشری

6-برخورداری از سابقه خوب

       حسن سابقه مدیر در دوران زندگی مایه دلگرمی مسوولانی است که او را به مدیریت برگزیده اند و مقصود از حسن سابقه مخصوص صداقت و امانت او نیست ، بلکه علاوه بر این دو وصف ، در کاری که به او محول شده است ، خوشنام و موفق باشد. امیرمومنان به بخشی از این حسن سابقه که همان امانت و صداقت و درستی و پاکی است در فرمان خود چنین اشاره می کند: «بدترین وزیران تو کسانی هستند که پیش از تو وزیر تبهکاران بوده اند، یعنی آنان که شریک گناه پیشینیان بوده اند. از این جهت شایسته نیست چنین افرادی رازدار تو باشند، در حالی که تو می توانی برای خود جانشین خوبی بیابی ولی بار گناهان آنان را به دوش نمی کشند.»

حسن سابقه از صدر اسلام تاکنون مقیاس گزینش مدیران سیاسی و اجتماعی بوده و امیرمومنان علی ع در انتقاد از مدعیان خلافت خاندان اموی چنین می گوید: «تو ای معاویه ، چگونه می توانی حکمران مردم و فرماندار امت اسلامی باشی ، در حالی که نه از سابقه خوبی برخورداری و نه نشانه بزرگواری در تو هست؟»

خداوند در سوره یوسف آیه 64 می فرماید: «قالَ هَلْ آمَنُکُمْ عَلَیْهِ الّا کما امنتکم علی اخیه من قبل ... » هنگامی که پسران یعقوب از پدرشان خواستند برادر یوسف (بنیامین) را همراه خود به مصر ببرند، یعقوب گفت: آیا شما را بر او امین بدانم؟ همان‌گونه که نسبت به برادرش یوسف به شما اطمینان کردم؟! اعتماد سریع به افراد بد سابقه در سپردن مسؤولیت، جایز نیست.

ودر آیه4 سوره انشراح می فرماید: «رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ ‏» نامت را به نیکویی، بلند آوازه کردیم.

در مناصب حساس و پست‌های کلیدی که با افراد بسیار سروکار دارد، خوش نامی، امری ضروری است.

¤ نویسنده: موسی مباشری