چگونگی تعامل حضرت علی(ع) با خلفا

    در رابطه با تعامل حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام با خلفا باید بگوئیم آن حضرت از آغاز خلافت ابوبکر در سال (11 هـ) تا زمان قتل عثمان (35 هـ) دوران سخت و طاقت فرسایی را پشت سر گذاشتند که خود تحمل سختی های حوادث آن را به تحمل رنج خار در چشم و استخوان در گلو تشبیه کرده اند. امام علی (ع) برکناری خویش از خلافت را ،در اثر غصب حق خویش و ظلم به مردم و زیر پا گذاشتن سفارش و فرمان پیامبر اکرم(ص) می دانستند و در موقعیت های مختلف در برابر این ظلم آشکار موضع گیری می کردند.امام گاهی با اشاره به حق شرعی خود برای خلافت، مردم را به یاد سفارش های پیامبر(ص) می انداختند و گاه راه جدال احسن را پیش می گرفتند. مثلا در برابر کسانی که انتخاب خلیفه را شورایی می دانستند می فرمودند: «اگر شما با شورا به این مسند رسیده اید، این چه شورایی بود که شورا کنندگان در آن غایب بودند؟امام گاهی بر شایستگی های ذاتی خود انگشت نهاده و اهل بیت «علیهم السلام» را در دین و سیاست آگاه تر از همگان به شمار می آوردند. گاه با بهره گیری از شخصیت معنوی همسر بزرگوارشان فاطمه زهرا(س) که (شبانه به در خانه مهاجر و انصار می رفت و از آنان می خواست تا بیعت خود را با آن حضرت آشکار نمایند) ، در این امر گام بر می داشت.با این همه، امام (ع) با توجه به موقعیت خطیر اسلام در مقابل سوء استفاده های فرصت طلبان آگاهانه می ایستاد واجازه هیچ گونه بهره برداری از این موقعیت را نمی دادند و آنها را مأیوس می کردند. وقتی ابوسفیان آمد تا از فضای موجود بهره برداری کند و اشعاری در مدح و برتری امام علی(ع) بر دیگران بخواند، حضرت فرمود: « به خدا قسم، تو جز فتنه انگیزی مقصود دیگری نداری و دیر زمانی است که بدخواهی را برای اسلام، پیشه خود ساخته ای، ما را به خیر خواهی تو نیازی نیست.» گر چه امام علی (ع) با خلفا و روش آنها مخالف بود ولی این مخالفت را به گونه ای ابراز می کرد که کوچکترین خدشه ای به وحدت و انسجام جامعه وارد نشود.

شگرد های حضرت علی (ع)

          ما در این جا به برخی از شگرد های خاص آن حضرت در مخالفت با خلفا اشاره می کنیم:

1ـ خودداری از بیعت داوطلبانه: بیعت امام با خلفا، پس از اکراه و تهدید بوده است و اساسا اعلام وفاداری نبوده است.

2 ـ انتقاد از عملکرد خلفا: امام هیچ گاه در برابر عملکردهای خلاف سنت رسول الله(ص) که از خلفا و نمایندگان آنها سر می زد، ساکت نمی نشستند و همواره به عنوان یک معترض سیاسی، اعتراض و انتقاد خود را بیان می کردند.

3 ـ حمایت از منتقدان سیاسی نظیر ابوذر غفاری، عمار یاسر، جندب بن کعب، ابو ربیعه نیز بیان گر اعتراض امام(ع) به سیاست های حاکم وقت بوده است.

4 ـ نادیده گرفتن فرمان خلفا: امام جز در مواردی که به مصلحت جامعه اسلام بود، از همکاری با خلفا خود داری می ورزید و نه تنها امر و نهی های خلاف شریعت، بلکه هر فرمانی که سودش به دستگاه خلافت و خلفا می رسید را،نادیده می انگاشتند.

یکی از شبهاتی که اهل تسنّن وارد نموده اند این است که علی(ع) با سه خلیفه قبل از خود بیعت نموده است و این موضوع را برآن گرفته اند که پس اختلافی بین علی(ع) و سه خلیفه نبوده است.

¤ نویسنده: موسی مباشری