عنوان مقاله : امت واحده

تدوین: موسی مباشری بهجت آبادی

چکیده

    «امت واحده» اصطلاحی قرآنی است که چندین بار در قرآن ذکر شده است و معانی متعددی از آن ارائه شده است که یکی از مهم ترین آنها اشاره ای است به آغاز کار انسان ها که در قالب جامعه واحدی بودند و پس از آن دچار اختلاف شدند و خداوند متعال به منظور رفع اختلافات میان آنها پیامبرانی را برای آنها فرو فرستاد معنای دیگری که در قالب امت واحده از آن یاد می شود عبارت است از اشاره به حقیقت واحده ای که گاه از آن به نام «اسلام» یاد می شود و مبتنی بر اعتقاد به خدای واحد است که همه انبیاء الهی درهر زمان و مقطعی به آن فرا می خواندند و در نتیجه همه کسانی که به این حقیقت گرویدند علیرغم اختلاف زمانی و مکانی جزء امت واحده به شمار می آیند و این ملت ها هستند که این دین واحد را قطعه قطعه کرده و هر کدام خدا و اعتقادات دینی واحد را به شکلی مورد تفسیر قرار داده و در قالب دینی جدای از ادیان دیگر مطرح کردند  چنانچه خداوند در قرآن همه­ی بشریت را یک امت واحد تلقی کرده است: «و ما کان الناس الا امه واحده». قرآن کریم تشکیل امت واحد را یک برنامه­ی وسیع و جهانى براى تحقق حکومت جهانى واحد مى­داند. تحقق چنین جامعه­ای منوط به وحدت است و وحدت نتیجه­ی ایمان و عقیده خواهد بود. امت به معنای گروهی اجتماعی که به هدف معین و مشخصی چون دین و عقیده یگانه ای گرد هم آمده اند، از ویژگی هایی برخوردار می باشند که بدون آن نمی توان از امت سخن گفت. این ویژگی ها عبارتند از: ایمان به خدای یکتا،اعتدال در امور ،اسوه و الگو بودن،حق طلبی و باطل گریزی،دعوت به حق و مبارزه با فساد،راهنمایی و هدایت انسان ها وکامل وبرتر همچنین با توجه به آیات قرآن کریم و فرمایشات معصومین (علیهم السلام) ارکان ومبانی اندیشه امت اسلامی عبارتند از: دین ، عقلانیت، علم واخلاق که در پرتو وحدت باعث قوام وقدرت جامعه اسلامی و تشکیل امت واحده می شود. «وحدت» امت اسلامی به معنای تحقق وحدت اسلامی در مجموعه امت اسلام و سراسر جهان اسلام است، به گونه‏ای که در نهایت، نویدبخش تشکیل امت واحد اسلامی باشد. ظلم وستم برای دنیا طلبی،بی توجهی به آزمایش الهى، ایجاد اختلاف و فرقه گرایی، تفرقه افکنى توسط دشمنان، دشمنی شیطان،استهزا کردن، بد گمانى به یکدیگر،توهین کردن به یکدیگر وغیبت کردن برخى از آسیب ها و عواملى هستند که موجب فروپاشى امت واحده (وحتى وحدت) مى شود .

کلمات کلیدی : امت ، امت واحده، وحدت

مقدمه

      قرآن کریم تشکیل امت واحد را یک برنامه وسیع و جهانى براى تحقق حکومت جهانى واحد مى­داند. براى تحقق این آرمان در ادیان مختلف به ظهور مصلح آخرالزمان نوید داده است که وى این امت جهانى را بنیان مى­نهد. تحقق چنین جامعه ای منوط به وحدت است بر اساس تعاریف قرآنی می­توان گفت که مراد از امت اسلامی، گروه وسیعی از مردم است که تحت رهبری وهدایت مشترک بوده و به سوی هدف و قبله­ای واحد در حرکت می باشند. این جامعه­ی آرمانی اسلام، دارای ویژگی­های خاصی است که آن را از سایر جوامع متمایز می سازد. در شکل­گیری امت اسلامی قطعا ویژگی­ها و خصوصیات دینی از اصالت برخوردارند. به­عبارت دیگر تحقق رسالات و وظایف اسلامی صرفا در چارچوب مجموعه­ای به نام امت امکان­پذیر است. امت اسلامی در واقع در چارچوب مرز جغرافیایی خاصی قرار نمی­گیرد، بلکه بر یک مجموعه بین­المللی اطلاق می­شود که از یک پیام و دستور الهی اطاعت می­کنند و رسالت یک پیامبر را می پذیرند  .در این مقاله به این سئوال پاسخ می دهیم که امت واحده چیست ؟ وویژگی ها و ارکان آن کدام است ؟

تعریف امت

 امت به معنی قوم، قبیله   ‌ و نیز ملت‌ یا جامعه‌ای‌ مذهبی‌ که‌ تحت‌ لوای‌ هدایت  یک‌ پیامبر  قرار دارد  .   اُمَّت‌، واژه‌ای‌ با بُرد معنایی‌ بسیار وسیع‌ که‌ می‌تواند جامع‌ مفاهیمی‌ چون‌ قوم، قبیله، عشیره، گروههای‌ نژادی‌ و نیز ملت‌ یا جامعه‌ای‌ مذهبی‌ که‌ تحت‌ لوای‌ هدایت  ‌یک‌ پیامبر  قرار دارد، باشد[1]   در فرهنگ­های مختلف انسانی واژه­های مختلفی برای بیان مفهوم جامعه یا اجتماع  communityبه کاربرده­شده­است. اما اسلام به­جای همه­ی این اصطلاحات واژه­ی امت Ummah  را برای جامعه­ی انسانی مورد نظر خود انتخاب کرده و از این نام­گذاری منظور خاصی را دنبال می­کند.

امت، اصطلاحی قرآنی و دینی است که هم ­زمان با دین اسلام رواج یافته است و در فرهنگ غربی هیچ سابقه­ای ندارد. امت در تعبیر و اصطلاح قرآنی، گروهی همسان در دین، آیین، زمان و مکان و دیگر مشترکات انسانی است.[2] این اصطلاح هرچند با جامعه در اصطلاح امروزی مشابهت­هایی دارد ولی تفاوت­های محسوسی نیز در میان است که نمی توان آن­را نادیده گرفت. جامعه در اصطلاح جامعه­شناختی، گروه سازمان ­یافته­ای از اشخاص و افراد انسانی هستند که با هم در سرزمین مشترک زندگی می­کنند و با همکاری در گروه­ها نیازهای اجتماعی ابتدایی و اصلی خود را تامین می­نمایند و با مشارکت در فرهنگی مشترک و یکسان به­عنوان یک واحد اجتماعی از دیگر جوامع متمایز   می­شوند.[3] اما امت گروه خاصی از پیروان یک دین یا یک عصر به سبب همسانی در نوع خاصی از عملکرد و یا رویکرد فکری هستند.[4]

به­عقیده «لویی گارد» اسلام­شناس فرانسوی: «امت از ریشه­ی خاص عربی است که در زبان­های اروپایی نمی­توان مترادفی برای آن یافت، مخصوصا امت­النبی که احتمالا از ریشه­ی اصلی «ام» به معنی مادر است.»[5]

علامه طباطبایی(ره) معتقد است که قرآن مجید توجه خاصی به جامعه و اجتماع انسانی دارد و آن­را حقیقتی می­داند که دارای خواص و آثاری مخصوص است، [6] بر همین اساس امت: «به معنی گروهی از انسان­هاست و گاهی به مناسبتی بر یک نفر هم اطلاق می­شود... اصل این کلمه از «ام» به فتح همزه به معنای قصد است و لذا به هر گروهی از مردمان گفته نمی­شود، بلکه به جمعیتی گفته می­شود که دارای مقصدی واحد بوده و به واسطه­ی آن با یکدیگر مربوط و متحد شده باشند و به همین مناسبت بر فرد، یک انسان و سایر معانی اطلاق می­شود.»[7]

بر اساس این تعاریف امت مبنای نظم اجتماعی است که گستره­ی وسیعی به اندازه تمام بشریت می‌تواند داشته باشد. به عبارت دیگر شریعت بخش عظیمی از تلاش خود را به نظم اجتماعی، اختصاص داده و قسمت اندکی را متوجه مراسم عبادی و اخلاق فردی کرده است. در سنت اسلامی بر «امت»، ‌تأکید فراوان شده به گونه­ای که عضویت در آن شرط مسلمانی به شمار می‌رود. دوره­ی اسلامی نه با تولد پیامبر اسلام(ص) ‌شروع می‌شود و نه با اولین نزول وحی؛ بلکه با هجرت پیامبر(ص) و یارانش به مدینه آغاز می‌شود و هجرت هنگامی است که مسلمانان وفاداری و اعتقاد به خداوند تبارک و تعالی را بر پیوندهای خویشاوندی و قبیله‌ای ،‌ترجیح داده و به تشکیل امت دست زدند.[8]

¤ نویسنده: موسی مباشری