امت واحده در قرآن

    «امت واحده» در نه آیه قرآن آمده است که این آیات را مى توان به سه دسته تقسیم کرد:[1]

دسته اول: آیاتى که خطاب به پیامبران بوده و فرمان الهى را براى تشکیل امت واحد به آنان یادآور مى شود و بیان مى کند که مردم به طور فطرى و غریزى امت یگانه اى هستند و سرشت آنها اقتضا مى کند که در این جهت حرکت کنند, اما اختلافاتى که پیش مى آید آنان را به تفرقه مى کشاند. تإکید بر وحدت فطرى امت ها در این آیات به این معناست که پیامبران باید موانع این وحدت را بردارند. این دسته آیات هشدار مى دهد که تنها خدا شایسته سرورى است و باید فقط او را عبادت کرد که این خود مى تواند موضع وحدت امت نیز باشد.این آیات عبارتنداز:
« ان هذه إمتکم إمه واحده و إنا ربکم »[2] این امت شماست که امتى یگانه است و من پروردگار شما هستم, پس مرا بپرستید.« ان هذه إمتکم إمه واحده و إناربکم فاتقون »[3] و همانا این امت شماست, امتى یگانه و من پروردگار شما هستم, از من پروا کنید, فخر رازى مى گوید: مراد از وحدت امت, وحدت در دین است و مراد از دین, اصولى است که مورد قبول همه شرایع است, مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و امثال آن; بنابراین مختلف بودن شریعت هاى پیامبران, خللى به وحدت امت وارد نمى کند, چون به هرحال پیروان همه شرایع به اصول واحدى ملتزم هستند.[4]
دسته دوم: آیاتى که هر نوع مشیت جبرآمیز خداوند براى رسیدن به امت واحد را نفى مى کند و نشان مى دهد اراده خدا بر این تعلق گرفته که انسان با انتخاب و اختیار خود به امت واحد برسد. دسته دوم چهار آیه را شامل مى شود که آیات(118 سوره هود) و (8 سوره شورا) و( 48 سوره مائده) این سه آیه, ویژه امت هاى پیشین بوده و ناظر به امت واحد بشرى است و آیه(93 سوره نحل) شامل امت اسلام و امت هاى پیشین بوده و ناظر به وحدت امت اسلام است.

دسته سوم: آیاتى که دلالت مى کند انسان ها در ابتدا امت واحدى بودند, سپس بین آنان اختلافاتى به وجود آمد و اتحادشان بر هم خورد. آیات 213 سوره بقره ، 19 سوره یونس و33 زخرف جزء این دسته می باشند.

     بر اساس این سه دسته آیات انسان ها در ابتدا امت واحد بودند, اما بعد اختلافاتى بین آنان ایجاد شد, خداوند پیامبرانى را براى رفع این اختلافات فرستاد و پس از پیامبر خاتم, ائمه(علیهم السلام) را مإمور به این امر کرد. هر چند در این خصوص تاکنون نتیجه مطلوب به دست نیامده است, لیکن امید مى رود در حکومت حضرت مهدى(ع) امت واحدى پدیدار گردد.

فلسفه امت واحده

     بى تردید از مهم ترین مسائل امروز جهان اسلام, وحدت است, که به دلایل زیر ضرورى مى نماید:

1. وحدت اسلامى فراهم کننده قدرتى حقیقى است که مى تواند تکیه گاه استوارى براى مسلمانان در رویارویى هاى فرهنگى بین تمدن ها باشد, زیرا گرچه مسلمانان از نیروى عظیم انسانى, امکانات مادى فراوان, موقعیت هاى استراتژیک, روحیه معنوى بالا, فرهنگ و دیدگاه اعتقادى و فکرى مترقى برخوردارند, اما چنانچه میان این اجزا و عناصر پراکنده اتحادى ایجاد نشود ـ همان طور که در حال حاضر چنین است ـ این مجموعه عظیم کارآیى نخواهد داشت.[5]
2. وحدت اسلامى مى تواند زمینه گسترده اى براى پژوهش و اجتهاد در منابع اسلامى فراهم آورد و بدین وسیله در رویارویى هاى فکرى, فرهنگى و حل مشکلات انسانى یارى رساند.

3. وحدت اسلامى موجب الگو شدن دیدگاه هاى اسلامى است.[6]

4. وحدت اسلامى بر توانایى و مقاومت جامعه در مواجهه با دشوارى ها و بحران ها و برخورد با دشمنان خارجى مى افزاید. قرآن کریم بر این نکته تإکید دارد که وحدت مایه استوارى و نیرومندى است و اختلاف موجب شکست و سستى است:
و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم و اصبروا ان الله مع الصابرین;[7] و اختلاف کلمه نداشته باشید که بددل خواهید شد و شإن و شوکتتان بر باد مى رود و شکیبایى کنید که خداوند با شکیبایان است.

5. وحدت اسلامى دستاورد طبیعى تکامل انسان و گویاى پیشرفت و رشد فکرى جامعه دینى است.[8]

6. وحدت عامل اساسى در پیروزى پیامبر اسلام و نیز پیروزى انقلاب اسلامى ایران بود; وحدت همیشه عامل پیروزى بوده و خواهد بود.[9]

¤ نویسنده: موسی مباشری