5- دعوت به حق و مبارزه با فساد

      دعوت به حق و مبارزه با فساد از اصلی ترین برنامه های اسلام است و برای اجرا و تحقق این موضوع ، قرآن کریم اصل " امر به معروف و نهی از منکر " را توصیه فرموده است  .   در قرآن کریم درچندین آیه به این موضوع اشاره شده است ازجمله در بیان صفات ممتاز مؤمنان می فرماید: « وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیا بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» [1]  مردان و زنان با ایمان ولی (یار و یاور) یکدیگرند، امربه معروف و نهی ازمنکر می کنند، نماز را برپا می دارند و زکات را می پردازند و خدا و رسولش را اطاعت می کنند  .   به موجب این آیه، افراد مؤمن به سرنوشت یکدیگر علاقمند بوده و به منزله یک پیکر می باشند. پیوند سرنوشت ها موجب می شود که تخلف و انحراف یک فرد، در کل جامعه تأثیر بگذارد؛ چنان که یک بیماری واگیر در صورتی که معالجه نگردد، از فرد به جامعه سرایت نموده و سلامت آن را به خطر می اندازد  .امام محمد باقر (ع) می فرماید:[2] « إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ والنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبیلُ الأنبیاءِ ، ومِنهاجُ الصُّلَحاءِ ، فریضَةٌ عَظیمَةٌ بِها تُقامُ الفَرائضُ ، وتَأمَنُ المَذاهِبُ ، وتَحِلُّ المَکاسِبُ ، وتُرَدُّ المَظالِمُ ، وتَعمُرُ الأرضُ ، ویُنتَصَفُ مِنَ الأعداءِ ، ویَستَقیمُ الأمرُ  .  »امـر بـه معروف و نـهى از منکر راه پـیامبران است و شیوه نیکوکاران . فریض? بزرگى است که دیگر فرایض به واسط? آن برپا مى‏شود و راه‏ها امن مى‏گردد و درآمدها حلال مى‏شود و حقوق و اموالِ به زور گرفته شده به صاحبانش بر مى‏گردد و زمین آبادان مى‏شود و از دشمنان انتقام گرفته مى‏شود و کارها سامان مى‏پذیرد!

    امت اسلام نه تنها خود اهل حق هستند و به حق ایمان داشته و بر مدار حق عمل می کنند بلکه دیگران را نیز به حق و حقیقت می خوانند. حق و حقیقت در مفهوم قرآن گستره وسیعی را در بر می گیرد و شامل مباحث عقیدتی و اجتماعی می شود. از این رو خداوند در اندیشه قرآنی حق است و ایمان به حق به معنا و مفهوم ایمان به خداست. این که همه انسان ها در زیان به سر می برند مگر کسانی که دارای چهار ویژگی ایمان به خدا و عمل نیکو و دعوت به حق و دعوت به عمل نیکو کنند(سوره عصر ) بیان گر این نکته است که حقی که مومن رستگار و رهایی یافته از زیان بدان دعوت می کنند همان ایمان به خداست. حق در مفهوم قرآنی شامل عمل صالح و امر به معروف و نهی از منکر نیز می شود. مومن کسی است که خود به حق ایمان داشته و دیگران را به حق دعوت می کند.از این رو از ویژگی های امت اسلام آن است که دیگران را به عمل صالح دعوت می کند. روشنگری در بینش قرآنی امری واجب و ضروری است . بنابراین بر مردمان است که دیگران را به حقایق آگاه کرده و از کتمان حق دوری ورزند. این روشنگری شامل حوزه های اعتقادی و حوزه های عمل اجتماعی می شود. امت اسلام می بایست مردمان را به معروف بخواند و از آنان بخواهد تا هنجاری پسندیده را در زندگی اجتماعی خویش در پیش گیرند. در جقیقت عمل صالح شامل عمل به آموزه های شرعی و عرفی است. البته به نظر می رسد که معروف در بینش قرآنی به معنا و مفهوم هنجارهای پسندیده و مفید است؛ از این رو احکام شرعی و عقلی و عقلایی را شامل می شود.امت اسلام نه تنها خود در مسیر حق و کمال است و در بینش و نگرش خویش اعتقادات حقی دارد و رفتار فردی و اجتماعی خویش را بر پایه موازین عقلی و شرعی و عقلایی سامان می دهد بلکه دیگران را نیز به این بینش و نگرش می خواند.بنابراین از مسئولیت ها و تکالیف امت اسلام آن است که در حوزه روشنگری اعتقادات کامل و حق را به دیگران بیاموزاند و آنان را به حق و حقیقت آگاه سازد و از آنان بخواهد تا در مسیر کمالی قرار گرفته و رفتار و اعمال خویش را نیز بر پایه آن سامان دهند.[3]

6- راهنمایی و هدایت انسان ها

    به طور کلّی، ‌هدایت کردن مردم و شناساندن حقایق هستی به آنان اعم از خودشناسی، آگاهی یافتن از آسمان و زمین در ابعاد گسترده، دانستن شیوه های ادارة زندگی و حوادث آن از رسالت های مهم رهبران الهی است. چنان که امام علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می فرماید: خداوند، فرستادگانش را بین مردم برانگیخت... تا از آنان بخواهند به میثاق فطری ای که با پروردگارشان بسته اند برگردند و نعمت های فراموش شدة او را یاد آورند... و نیروهای پنهان خود آدمی را آشکار کنند و آیات آفرینش را به مردم بنمایانند یعنی سقف افراشتة آسمان و مهد گستردة زمین و نعمت ها و وسایل زندگی که نیاز مردم را برآورده می کند به آنان نشان دهند.[4]

    از ویژگی های امت اسلام ، هدایت دیگران به حق و حقیقت است. چنان که امت اسلام خود بر حق است و به حق و حقیقت ایمان داشته و در جست و جوی آن می باشد و می کوشد تا در زندگی فردی و اجتماعی خویش حق را ظهور و بروز دهد و چنان که می کوشد تا دیگران را به حق و حقیقت دعوت کند، هم چنین تلاش می کند دستگیر ایشان باشد و به دیگران کمک کند تا راه حق را یافته و در مسیر تکاملی آن حرکت کنند. بنابراین هم خود حق خواه هستند و هم دیگران را بدان می خوانند و هم شرایطی را فراهم می آورند تا دیگران بتوانند در مسیر حق قرار گرفته و حرکت کنند. به سخن دیگر، امت اسلام افزون بر مسئولیت روشنگری و بیدارگری موظف است تا شرایط و بستری را فراهم آورد تا دیگران بتوانند در مسیر حق قرار گیرند و از فواید و منافع آن بهره مند گردند. امت اسلام نمی تواند به این بسنده کند که حق را به دیگری یاد آور شده است و او را از حق و باطل آگاه ساخته است و وظیفه روشنفکری را که روشنگری است به سرانجام رسانده است و دیگر وظیفه و مسئولیتی ندارد، بلکه بر اوست تا فضا و بستری را فراهم آورد تا دیگران حق را درک و لمس کرده و ارتباط تنگاتنگی با حق پیدا کنند تا بتوانند در مسیر آن قرار گیرند. این همان چیزی است که قرآن از آن به هدایت دیگران به سوی حق یاد کرده است.[5]

7- کامل وبرتر

    امت اسلام امتی برتر در جوامع اسلامی است. هر کسی به این جامعه می نگرد همه خصوصیات یکی جامعه نمونه و کامل و برتر را در آن می یابد. هیچ نقصی نیست که موجب شود تا جامعه از حالت برتری خویش بیرون رود. همه چیز در حوزه های فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در سر جای خویش قرار گرفته است.از این رو هر کس بدان می نگرد به سوی آن کشیده و جذب و جلب می شود. [6]بر مسلمانان است که برای دست یابی به چنین جامعه ای برتر و کامل تلاش کنند . در حقیقت ایجاد امت چنین کامل و برتر از سوی مسلمانان مسئولیت و وظیفه ای است که از سوی خداوند بر دوش مسلمانان نهاده شده است و بر همگان است که برای ایجاد و تشکیل آن تلاش کنند.[7]

امت اسلام با رفتار و کردار و عقاید مناسب و درست خویش به گونه ای می باشد که حجت بر دیگران تمام می شود. مخالفان و معترضان دلیلی برای مخالفت نخواهند یافت و خداوند بدین وسیله حجت خویش را بر دیگران تمام می کند. در آیات قرآنی به این نکته توجه داده شده است که خداوند تا زمانی که حجت خویش را بر دیگران به پایان نرسانده و اتمام حجت نکرده باشد، از مردمان گناهکار و بزهکار انتقام نمی گیرد . امت اسلام این امکان را به خدا می دهد تا حجت خویش را ضد مخالفان و دشمنان خدا و پیامبر به پایان برد و هیچ توجیه و عذری برای آنان باقی نماند. از این رو امت اسلام می بایست به گونه ای رفتار نماید که بتواند حجت خدا بر دیگران باشد و عذری و بهانه ای برای مخالفان و دشمنان باقی نماند. از ویژگی ها امت اسلام آن است که گواه اعمال دیگران است. چنان که گفته شد مردمانی هستند که بر این باورند که نمی توان به جامعه کامل و نمونه دست یافت که همه اهداف ایجادی تشکیل جامعه را فراهم آورد از این رو امت اسلام با تشکیل چنین جامعه ای می کوشد تا امکان و وقوع چنین جامعه ای را در زمین به دیگران نشان دهد. ایجاد برتر این امکان را می بخشد تا منتقدان دست از انتقاد بشویند و دشمنان و مخالفان دلیلی برای مخالفت نیابند.جامعه اسلامی و امت اسلام این امکان را می دهد تا به عنوان ترازو مورد توجه قرار گیرد و اعمال و رفتار جوامع دیگر بدان سنجیده و ارزیابی شود و کارنامه اعمال جوامع و امت های دیگر بر پایه اصول و معیارهای عینی جامعه اسلام سنجیده و داوری شود. از این رو امت اسلام می بایست به گونه باشد و عمل کند که بتواند معیاری برای داوری و ارزیابی قرار گیرد.[8]

¤ نویسنده: موسی مباشری