ارکان امت اسلامی

    با توجه به آیات قرآن کریم و فرمایشات معصومین (علیهم السلام) ارکان ومبانی اندیشه امت اسلامی عبارتند از: دین ، عقلانیت، علم واخلاق که در پرتو وحدت باعث قوام وقدرت جامعه اسلامی و تشکیل امت واحده می شود در زیر به تشریح این ارکان می پردازیم:

1- دین 

       یکی از ارکان ومبا نی اند یشه امت اسلامی دین است  دین اسلام، دین جامعی است که برای تمام عرصه های زند گی بشریت بر نامه زندگی ودستور العمل دارد همان گونه که مردم را به امر آخرت تشویق وترغیب می کند نسبت به زندگی د نیا وتنظیم روابط اجتماعی  سیاسی  وحقوقی و بر قراری عدل و قسط نیز دستوری دارد«وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ»و [یاد کن‏] روزى را که در هر امتى گواهى از خودشان بر آنها برانگیزیم و تو را هم بر این امت گواه آوریم، و این کتاب را که بیانگر همه چیز و براى مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتى است بر تو نازل کردیم .[1]

 قرآن کریم که عا لیترین منبع دین شناختی است واراده تشریعی خداوند درآن تجلی یافته است وقتی صحبت از رسالت انبیاء عموما ورسالت پیامبر اسلام به طور خاص می  نماید گستره رسالت انبیاء را پهنه گیتی می دانند وتمام زیست گاه زمین در قلمرو بعثت انبیاء قرار دارد « تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا» بزرگ است و بزرگوار آن کس که این فرقان ، را بر بنده خود نازل کرد ، تاجهانیان را بیم دهنده ای باشد[2]ودر جای دیگر می فرماید : «قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمیعاً   «بگو: اى مردم! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم.[3] این آیا ت به خوبی برقلمرو گسترده وجهان شمول رسالت پیامبر گرامی اسلام دلالت دارد ود ین اسلام برای تمام انسان های روی زمین است در بعد زمانی ومکا نی  محدودیت ندارد فرا، زمانی وفرا، مکانی است.
       امام خمینی(ره) تفرقه را در تمامی سطوح آن، از مهم‌ترین مشکلات جهان اسلام می‌دانند. ایشان، تفرقه میان دولت‌های اسلامی را عاملی مهم در نابسامانی جهان اسلام ذکر می‌کنند. مشکل بعدی که امام خمینی(ره) بر آن انگشت می‌گذارند، تفرقه میان دولت‌ها با ملت‌هاست. ایشان متذکر می‌شوند که دولت‌ها با ملت‌ها به‌گونه‌ای رفتار کرده‌اند که ملت‌ها پشتیبان آنها نیستند و اگر ملت‌ها به مشکلات دولت‌ها دامن نزنند، حداقل به برطرف کردن آنها بى‌اعتنا هستند. حال آنکه مشکلاتى که براى دولت‌ها پیدا مى‌شود، باید به دست ملت‌ها حل شود؛ اما چون تفاهمى بین آنها نیست، این اتفاق رخ نمی‌دهد. [4]

2- عقلانیت

    اما از منظر اسلام عقلانیت ناظر به قوه عاقله درون انسان است که پس از به کارگیری آن یعنی تعقل، انسان را به سوی خدا سوق می دهد و بندگی او را به ارمغان می آورد  . احمدبن ادریس نقل می کند که از امام صادق(ع) پرسیدم: عقل چیست؟ فرمود  : چیزی که خدا به وسیله آن پرستش گردد و بهشت فراهم آید.[5] بنابراین عقلانیت اسلامی بدین معنی است که انسان با بهره مندی از قوه عاقله در جهت گرایش های عالی انسانی و الهی تعقل می کند و حیات فردی و اجتماعی خود را به سوی خدا و بندگی او سوق می دهد. اگر کارکرد قوه عاقله غیر از این باشد آن دیگر عقلانیت اسلامی نیست و انسان با چنین کارکردی روز به روز به سمت گرایش های پست و حیوانی و قهقرا هدایت خواهد شد. علی(ع) در توصیفی زیبا عاقل را چنین تعریف می فرمایند: «العاقل من رفض الباطل» عاقل و خردمند کسی است که باطل را ترک گوید. [6]

    فلسفه سیاسی اسلام که بر پایه شناخت واقع بینانه از جهان وبر محور آرما نهای توحیدی اسلام مبتنی است حکم می کند که تمام مسلمانان در تمام کشورهای اسلامی به عنوان  جزی از پیکره واحد امت اسلامی با بهره گیری از عقل وتدبیر عمل کنند و در یک تلاش جهانی  درراه تحکیم وحدت اسلامی واعتلا اسلام در برابر کفر جهانی بکوشند.

3- علم

    اهمیت و عظمت مقام علم؛ در حدی است که خداوند در قرآن به پیامبرش دستور می دهد:« قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون» [ای پیامبر!] بگو: آیا کسی که عالم است با کسی که نمی داند برابر است.[7]  پیامبر اسلام در مقام ارزش گذاری به علم می فرماید«طلب علم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه علم» دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد.[8]  گرایش به یادگیری علوم به انگیزه های مختلف صورت می گیرد و به طور معمول نیازهای اولیه حیاتی و طبیعی و محسوس جاذبه های بیشتری برای انسان ها دارد  . لذا برای فراهم سازی بیشتر آسایش و تسلط بیشتر بر طبیعت، گرایش های مختلف علمی و تخصص های فراوان به وجود آمده است. اما تنها وارستگان و ژرف اندیشان هستند که فراتر از نیازهای اولیه طبیعی و محسوسات به ارتباط نهانی دانش ها و ارتباط جهان هستی با آفریننده آن فکر می کنند و از هدفمندی این همه جنب و جوش ها سخن به میان می آورند  .مهمترین رسالت دین ایجاد انگیزه فراطبیعی در میان انسان ها و جهت دهی صحیح به تلاش های روزانه است به طوری که علاوه بر تأمین نیازهای روزمره زندگی، به هدفمندی و تلاش برای دستیابی به مقصود هستی اقدام کند. از این رو در فرهنگ اسلامی تمام دانش های مورد نیاز برای زندگی بشری دارای اهمیت است و توصیه شده به مقدار لازم و نیاز جامعه، مردم برای فراگیری آن اقدام کنند و از آن به «واجب کفایی» تعبیر شده است  .

4- اخلاق

مهمترین هدف رسالت پیامبران، به ویژه پیامبر گرامی اسلام^(ص) تعلیم و تربیت انسانها بوده است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «همانا که خدا بر مؤمنان منت نهاد که رسولی از خودشان را فرستاد تا آیات خدا را بر ایشان بخواند و نفوس آنان را از آلودگی‌ها، پاک سازد و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد». (آل‌عمران آیه 164)

یکی از مهمترین ویژگی‌های انسان، تربیت‌پذیری است که از آغاز پیدایش شروع شده و در طول تاریخ ادامه داشته و خواهد داشت. تعلیم و تربیت یک نشو و نمای مداوم انسانی است که نسل بزرگتر حاصل آموخته‌ها و تجربه‌های خود و گذشتگان را به نسل کوچکتر منتقل می‌سازد. ترقی و تکامل و تمدن انسانها در ابعاد مختلف، معلول همین تعلیم و تربیت عمومی است.

پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (ص)بعنوان یک الگوی کامل معرفی شده است ایشان بنا به آیه «وَ إنَّکَ لَعَلی خُلُقِ عَظیم» [9] از خلق عظیم و بزرگ برخوردار هستند و از این حیث سرآمد همه انبیاء الهی هستند. خود ایشان نیز فلسفه بعثت خود را اکمال و اتمام مکارم اخلاق معرّفی نموده، فرمودند: «بُعِثتُ لأُتمِّم َ مَکارِمُ الأخلاق» .[10] پر واضح است آگاهی از ابعاد وسیع برکات وجودی ایشان و نیز سجایای اخلاقی ایشان و عمل به آن  انسان و جامعه انسانی را به سوی کمالات اخلاقی و کرامت انسانی سوق می دهد. از مهمترین ویژگی های الگوی آن حضرت برای امت اسلامی می توان به : خیرخواهی برای همه حتی نسبت به مخالفین ،ترجیح مصالح کلی بر مصالح جزئی ،تکریم بزرگان قوم و شخصیت بخشیدن به یاران ،روحیه بردباری وگذشت ،ملجاء بودن برای ضعفاء و فقراء ودهها صفت دیگر را اشاره کرد.

¤ نویسنده: موسی مباشری