راهکارهای عملی برای توسعه حجاب وعفاف

     در فرهنگ اسلام، محور اصلاحات، فرهنگ سازی است. لذا با فعالیت‏های آموزشی، فرهنگی و تبلیغی می‏توان فضای اجتماعی جامعه را به سمتی هدایت کرد که افراد به صورت طبیعی و خودجوش به رعایت عفاف و حجاب رغبت نمایند. بدین ترتیب، اقدامات بازدارنده باید در حد ضرورت، نقش تکمیلی خود را ایفا نماید. در برخورد با پدیده بدحجابی باید مشکل فرهنگی و سیاسی آن را از هم تمایز ساخته و متناسب با خاستگاه‏های آن به برخوردی سنجیده و برنامه‏ریزی شده پرداخت. نکته اساسی این که وقتی اکثریت جامعه گرفتار یک ناهنجاری است مقابله با اکثریت نتیجه بخش نخواهد بود، مگر این که با موارد مستهجن که عموم مردم آن را زشت می‏شمارند، برخورد شود و در دراز مدت با بستر سازی فرهنگی، این ناهنجاری گسترده را به سطح محدودی تقلیل داد، در این صورت دایره اقدامات متوجه افرادی است که در اقلیت قرار گرفته‏اند.

اما راهکارهای پیشنهادی که در توسعه حجاب می‏توانند نقش جدی ایفا نمایند، بدین قرار است: [9]

1. احیای فرهنگ اسلامی

    پیاده کردن آموزه‏های دینی و عینی نمودن دستورالعمل‏های شریعت، وظیفه آحاد جامعه است. اما در این میان سازمان‏های فرهنگی حکومت دینی، وظیفه‏ای مضاعف به دوش می‏کشند و باید خط مشی کلی جامعه را بر اجتناب از رذایل اخلاقی، ترغیب جوانان به ازدواج و رواج ساده‏زیستی بنا نهند. بی توجهی نسبت به کار آمدی دین در عرصه‏های مختلف اجتماعی، جوان را به سمت بی هویتی و پرداختن به ضد ارزش‏ها سوق می‏دهد. وقتی پویایی دین در عرصه حیات بشری کم رنگ شود، بدینی است دختران و پسران، ابزار وجود و اثبات شخصیت خویش را در مظاهر غیر دینی مانند خود آرایی و مدگرایی جست و جو نمایند. عدم اهتمام به تقویت باورهای دینی و ارزش‏های اخلاقی سبب می‏شود نسل جوان نسبت به ارزش‏ها بیگانه گشته و نسبت به اعتقادات دینی خود احساس حقارت نماید و بن‏بست فکری در این باب، خودباختگی به فرهنگ غرب را در پی‏دارد. زن مؤمن باید به آنچه اسلام به عنوان ارزش بدان می‏نگرد باور داشته باشد و بداند که شخصیت و عظمت او در گرو روح بلند، اندیشه والا و جان پیراسته از آلودگی است که او را به روشی انسانی و مشی اسلامی فرا می‏خواند و بداند تن آرایه بسته و ظاهر فریبنده هرگز نمایانگر شخصیت او نیست.

2. اصلاح نگرش‏های فرهنگی در مسئولین و برنامه‏ریزان

    تحلیل صحیح، برنامه‏ریزی و سیاست گذاری درست آن گاه میسر می‏شود که از جزئی نگری و بریده نمودنِ پیکره شریعت پرهیز شود و اجزاء و عناصر مجموعه دین در ارتباط با یکدیگر لحاظ شوند. اما واقعیت این است که گاهی برنامه‏ریزان به جای آسیب‏شناسی و پرداختن به معضلات اساسی جامعه، به انجام عملیات قطعی پرداخته و به اتخاذ برنامه‏های موقتی رو می‏آورند. این شیوه، آسیب‏های جدی بر جامعه تحلیل می‏کند. آگاهی مجریان و توجه آنان به معضلات اخلاقی جامعه، اختصاص اعتبار مناسب و نیروی انسانی کارآمد و سوق دادن جامعه به سمت اصلاحات می‏تواند گام مؤثری در رفع مشکلات فرهنگی جامعه باشد. بدیهی است برنامه‏های آموزشی و تشویق بانوان به فراگیری و اهتمام نسبت به مسائل مربوط به خویش، تا حدودی می‏تواند در رفع این معضل مفید و مؤثر باشد.

3. هماهنگی کلیه نهادهای فرهنگی اجتماعی

   در توسعه فرهنگ حجاب، بایستی میان نهادهای دولتی و غیردولتی و نیز میان فعالیت‏های فرهنگی، ارشادی و اجرایی هماهنگی و هم سویی وجود داشته باشد. سازمان هایی همچون آموزش و پرورش، صدا و سیما، آموزش عالی، وزارت بهداشت و درمان هم چنین ارگان ها و نهادهای فرهنگی می توانند در زمینه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف تاثیرگذار باشند. ناآگاهی و غفلت یکی از عوامل گرایش دختران به بدحجابی است، همچنین عدم برخورد تعریف شده با افراد متخلف، گرایش دختران را به بدحجابی افزایش می دهد.باید برنامه‏ها و اقدامات به عمل آمده به صورت پی‏گیر تحت نظارت و اشراف نهادهای ذی‏ربط قرار گیرد. جهت تحقق این مهم باید تمامی متولیان و دست اندرکاران از آگاهی لازم و حساسیت کافی نسبت به این موضوع برخوردار باشند تا زمینه گسترش عفاف و حجاب فراهم شود.

4. اصلاح عملکرد رسانه‏ها

      همان طور که ترویج فرهنگ غلط نیاز به مرور زمان دارد، فرهنگ صحیح و مقابله با فرهنگ غلط نیز، نیاز به جریان سازی صحیح و بسترسازی مناسب داردبی‏تردید رسانه‏های تصویری در تغییر هنجارها و ارزش‏ها نقش مؤثری دارند به‏ویژه برنامه‏هایی که با مخاطب ارتباط بیش‏تری برقرار نمایند. گاهی برنامه‏های تبلیغی و فرهنگی، زمینه تحقیر زنان و تضعیف موقعیت آنان را فراهم نموده است. از این رو، مناسب است با اجتناب از عرضه برنامه‏هایی که زنان را به سوی جلوه‏گری سوق می‏دهد هم چنین با پرهیز از نمایش زنان در فیلم‏ها و سریال‏ها و... به عنوان انسان‏هایی کم بهره از معرفت، احساسی و فاقد هویت، بر جایگاه و هویت واقعی آنان تأکید نموده و زمینه‏های تعالی آن‏ها را فراهم سازند. رعایت وقار و متانت و حفظ پوشش که ضامن مصونیت اخلاقی و روانی زن به هنگام حضور در عرصه‏های مختلف اجتماعی است، بعضاً در میان هنرپیشگان مورد بی مهری قرار گرفته و حجاب سنتی و اصیل تحقیر شده است. ریشه چنین نگرش را باید در عدم آگاهی و یا ضعف اعتقادی برخی دست اندرکاران رسانه‏ای دانست.

       به نظر می‏رسد نهادهای فرهنگی باید بیش از پیش به تربیت هنرمندان و هنرپیشگان متعهد به مبانی اعتقادی بپردازند تا حفظ ارزش‏های دینی نه به عنوان تحمیل قانونی، بلکه به عنوان باورهای قلبی و تمایلاتی خود جوش متجلی شود. زن به عنوان موجودی خلاق، برخوردار از ظرافت‏های شخصیتی و دارنده بسیاری از کمالات و استعدادها در رسانه باید خصوصیات مثبت او به عنوان یک مادر، همسر و کسی که نقش‏های برجسته را عهده‏دار است، معرفی شود و از شخصیت‏پردازی‏های ناصحیح که زن را ظلم‏پذیر و ضعیف و یا در نقشی تصنعی و دور از واقعیت نمایش می‏دهد، پرهیز کند. رسانه در این جهت می‏تواند ارائه طریق نماید، ترتیب و تنظیم برنامه‏های آموزشی (با تأکید بر آموزه‏های دینی) آن هم در اوقاتی که نوعاً خانم‏ها امکان بهره برداری از آن را دارند و ساعاتی که از اشتغالات بیرون و احیاناً داخل منزل فارغ شده، از بهترین زمان ارائه برنامه است.

5.  الگوسازی درجامعه واصلاح آن

     انسان پیوسته در این اندیشه است که ارزش‏هایی را که باور دارد در چهره ای مجسم بنگرد و خود را همانند آن الگو بسازد مسأله الگو در اخلاق اسلامی و روان‏شناسی نیز جایگاه مهمی دارد. از این رو، قرآن کریم در شرایطی که زن هیچ گونه ارزش انسانی و اجتماعی نداشت زنانی شایسته چون آسیه همسر فرعون و حضرت مریم (س) را معرفی و از آنان تجلیل نموده است. حضرت زهرا (س) را کوثر دانسته، به عنوان الگو و اسوه معرفی کرده و بدین ترتیب، لیاقت و شایستگی زن را در رسیدن به کمالات معنوی به اثبات رسانیده است. و الگو بودن زنان صالح و وارسته را برای همگان اعم از زن و مرد تبیین نموده است. با توجه به این که الگوها در ساختار روحی و رفتاری انسان نقش مؤثری دارند، یکی از تأسف‏های جدی عصر حاضر این است که زن مسلمان آن چنان که شایسته و بایسته است با چهره‏های بلند تاریخ اسلام آشنا نیست. زندگانی حضرت زهرا (س) و فرزند برومندش، پیام آور عاشورا، حضرت زینب (س) و دیگر چهره‏های والای تاریخ گذشته و معاصر باید برای زن مؤمن نشان داده شود تا بنگرد چه سان با حفظ هویت و شخصیت و وقار و متانت می‏تواند در جامعه حضور پیدا کرده و ایفای نقش نماید. توصیه امام صادق (ع) تأمل برانگیز و قابل توجه است: به زنان دوستی آل علی (ع) را الهام کنید.

6. اصلاح روش‏های

     سلیقه‏ای عمل کردن و تأکید و تکیه بر آداب و عادات غیر اصیل، نقش مهمی در جهت بدبین کردن مردم نسبت به حجاب ایفا نموده است. تصویری که از زن در جوامع اسلامی عرضه می‏شود و نحوه نگرش و برخورد زن، همه گویای این مطلب است که التقاط و انحرافی صورت گرفته است. به این معنا که برخی از احکام دینی با آداب و سنت ناصواب که بعضی ریشه در جاهلیت نخستین دارد، در آمیخته است و مسلمانان باید به عنوان مالکان برترین میراث دینی فهم دینی را از رسوبات فرهنگی‏های جاهلی و سنت‏های غلط بپیرایند. بدین ترتیب یکی از واقعیت‏های تلخ جوامع اسلامی، دیدگاه‏های افراطی و گرایش‏های نادرستی است که به عنوان مذهب و عرف اسلامی درباره مسائل زنان رواج داشته است، تبیین ناهنجاری‏ها و اثرات سوئی که بر این نگرش مترتب است، به سادگی امکان‏پذیر نمی‏باشد چرا که بسیاری از مصادیق این مسأله به عنوان ارزش تلقی می‏شود.

7. توجه به امیال وهدایت صحیح آن

    شاید بتوان گفت که خودآرایی و تزیّن در زن، امری طبیعی است. در فرهنگ اسلام، تمایلات و غرایز انسانی به هیچ وجه منفی تلقی نمی‏شود و سعی بر آن است که با شیوه صحیح نگرش به تمایلات و ارضا مشروع آن، انسان را در جهت تکامل سرعت بخشد. در این راستا، به زن توصیه می‏کند غریزه خودآرایی را جهت دهد و آن را به محارم به ویژه همسر خویش اختصاص دهد. هدایت و جهت‏دهی این غریزه آن قدر مهم است که اگر در موقع مناسب خود انجام نگیرد، جامعه را گرفتار کج‏روی و ابتذال خواهد کرد. جلوه‏گری زن و صرف انرژی و توان او در جهت جلب رضایت و توجه مردان یکی از نمودهای این ابتذال است، که نهایتاً زبونی و حقارت قشر زن را در پی دارد چرا که محیط اشتغال را به محیطی همراه با تبرج تبدیل می‏کند و بخشی از نیاز مرد را در محیط اجتماعی اشباع می‏نماید و بازیچه مردان هوس‏باز می‏شود.

8. تقویت مرزهای زنانگی و مردانگی

    تفاوت‏های تکوینی زن و مرد، مطلبی انکارناپذیر است و خداوند حکیم با احاطه بر این تفاوت‏ها برای هر یک از دو صنف، وظایف و مسئولیت‏هایی مقرر فرموده تا نظام هستی به نحو احسن اداره شود. از این رو در آیه 32 سوره نساء تفاوت‏های موجود بین زن و مرد را مطابق حق و عدالت می‏داند. پس آرزوی تغییر آن‏ها یک نوع مخالفت با مشیت پروردگار تلقی می‏شود: (ولا تتمنّوا ما فضّل الله بعضکم علی بعض... )

بدین ترتیب، پذیرش مرزها و تفاوت‏های جنسیتی میان زن و مرد که ریشه در نظام خلقت آن دو دارد، امری کاملاً منطقی و عقلانی است. اما تبعیض‏ها، بی عدالتی‏ها و بی توجهی به خواسته‏ها و آزادی‏های مشروع زنان که ناشی از برداشت‏های ناصحیح از اسلام می‏باشد و ریشه در اندیشه‏های خرافی و مردسالارانه دارد امر را بر بسیاری از مردم مشتبه ساخته و عموماً این نحوه نگرش و برخورد را در مبانی و معارف دینی و اعتقادی جست و جو می‏کنند. این همه، مسئولیت دست اندرکاران فرهنگ و هنر را سنگین‏تر کرده که در جهت تصحیح و پالایش افکار عمومی جامعه تلاش کنند و مرز میان تعصبات و ارزش‏های دینی را بازشناسی و تفکیک نمایند.

¤ نویسنده: موسی مباشری